Badania psychologiczne kierowców przeprowadzone są w celu ustalenia istnienia lub braku przeciwwskazań psychologicznych do kierowania pojazdami. Ustawa o kierujących pojazdami określa, że takiemu badaniu podlegają m.in. osoby, które ubiegają się o uzyskanie uprawnień w zakresie prawa jazdy kategorii C1, C1+E, C, D1+E, D i D+E lub uprawnień do kierowania tramwajem. Również osoby wykonujące pracę na stanowisku kierowcy.
Zobacz też: Czy kierowcy coś grozi za przestawianie auta na działce po wypiciu alkoholu?
Dodatkową grupę stanowią kierowcy, którzy kierowali pojazdem w stanie nietrzeźwości, w stanie po użyciu alkoholu lub środka działającego podobnie do alkoholu. Na badania zostają też skierowani kierowcy, którzy przekroczyli liczbę 24 punktów karnych otrzymanych za naruszenie przepisów ruchu drogowego, a także osoby, wobec których w wyniku badania lekarskiego została stwierdzona możliwość istnienia przeciwwskazań psychologicznych do kierowania pojazdami.
Oddzielną kategorię stanowią osoby, które kierują w ramach obowiązków służbowych samochodem prywatnym lub służbowym. Wykonywanie tej pracy nie jest uzależnione od przeprowadzenia badań psychologicznych, chyba że w przepisach wewnętrznych firma uzależniła wykonywanie takich obowiązków od konieczności poddania się temu badaniu przez pracownika. Istnieje również możliwość, że zakres badań profilaktycznych zostanie rozszerzony o badania psychologiczne przez lekarza medycyny pracy.
Na sprawność psychiczną kierowcy składają się 4 elementy:
1. Wiedza – kierowca powinien znać przepisy ruchu drogowego, zasady prowadzenia pojazdu, orientować się w zasadach funkcjonowania ruchu drogowego, mieć wiedzę na temat wpływu sytuacji drogowych na sposób prowadzenia pojazdu.
2. Umiejętności i wprawa – od kierowcy wymaga się umiejętności właściwej obsługi urządzeń kierujących, odpowiedniej oceny sytuacji, oceny własnych możliwości w sytuacji drogowej typowej, nowej i trudnej, umiejętności wykonywania właściwych manewrów z uwzględnieniem cech sytuacji drogowej. „W sytuacjach drogowych nie tylko wiek kierowcy sprzyja uczestnictwu w wypadku drogowym, duże znaczenie ma doświadczenie. Jego brak powoduje, że młodzi wiekiem i stażem kierowcy mają trudności z właściwą oceną sytuacji na drodze i podejmowaniem decyzji. Im trudniejsza i bardziej zaskakująca sytuacja, a także im mniejsze doświadczenie kierowcy, tym więcej czasu zajmuje mu trafna ocena sytuacji, podjęcie właściwej decyzji i jej wykonanie” - tłumaczy instruktor ŠKODA Auto Szkoły, Radosław Jaskulski.
Zobacz też: Kierowcy łamią przepisy w miejscach zafoliowanych fotoradarów
3. Motywacja i postawy – od kierowcy oczekuje się motywacji do zachowania bezpiecznego, braku zachowań agresywnych i lekceważących w stosunku do innych uczestników ruchu drogowego. Praca nad tym elementem sprawności psychicznej najczęściej związana jest z reedukacją kierowców, dotyczy kierowców, którzy prowadzili pojazd w stanie nietrzeźwości, po użyciu alkoholu lub środka działającego podobnie do alkoholu. Prowadzone działania mają na celu wywołanie zmiany nieprawidłowej postawy i zachowania w ruchu drogowym.
4. Predyspozycje do prowadzenia pojazdu. Możliwości kierowcy określane są przez badania psychofizyczne. Ich celem jest stwierdzenie istnienia lub braku przeciwwskazań psychologicznych do kierowania pojazdem i wykonywania zawodu kierowcy. W konsekwencji z drogi mają być wyeliminowani kierowcy, którzy ze względu na poziom sprawności lub cechy osobowości nie będę bezpiecznymi kierowcami. Działania psychologów mają duży wpływ na poziom bezpieczeństwa na drodze. Wynika z nich, że to człowiek ma największy wpływ na sytuacje drogowe. Jego fizyczna niesprawność lub cechy osobowości, powodujące że nie zachowuje się bezpiecznie, są przyczyną zagrożenia dla niego i innych uczestników ruchu drogowego.
