Chmielnicki urodził się ok. 1595 roku w Czehryniu koło Kijowa. Pochodził z polskiej szlacheckiej rodziny. Brał udział w bitwie pod Cecorą i dostał się do tureckiej niewoli, z której po dwóch latach uciekł. Potem, służąc w wojsku osiągnął wysokie stanowisko pisarza wojska zaporoskiego. Uczestniczył w przygotowaniach do wojny z Turcją, planowanej przez króla Władysława IV.
Ucieczka na Sicz Zaporoską
Punktem zwrotnym w życiu Chmielnickiego był ostry konflikt z podstarościm Danielem Czaplińskim. Nie mogąc doczekać się sprawiedliwości w sądzie, przyszły wódz kozacki ukradł kopie królewskich listów z opisem ataku na Turcję i uciekł w 1647 roku na Sicz Zaporoską, która była głównym ośrodkiem Kozaków. Uznano go za zdrajcę. Obwołany hetmanem kozackim, uzyskał wsparcie Turcji oraz Tatarów krymskich i rozpoczął powstanie przeciw Rzeczypospolitej.
Ukraina spłynęła krwią
Chmielnicki dążył do stworzenia państwa kozackiego. W 1648 roku pokonał wojska polskie pod Żółtymi Wodami, Korsuniem i Piławcami, dotarł pod Lwów i Zamość, oblegał Zbaraż. Stał się władcą prawie całej Ukrainy. Przy okazji wsławił się niezwykłym okrucieństwem. Po bitwie pod Korsuniem dokonał masowej rzezi szlachty i Żydów. Według Natana Hannovera, kronikarza żydowskiego z połowy XVII wieku, wojska Chmielnickiego "obcinały swym ofiarom ręce i nogi, a kadłuby rzucano na drogę. Innych grzebano żywcem [...] kobietom ciężarnym rozpruwano brzuchy [ ] [Kozacy] wieszali niemowlęta na piersiach matek [...]". Nic dziwnego, że pogromy Żydów za czasów Chmielnickiego były aż do XX wieku uważane za największe ludobójstwo tego narodu. Również po zdobyciu Wilna w sierpniu 1655 roku Kozacy przez 3 dni wyrzynali miejscową ludność. Pod ich nożami zginęło kilkanaście tysięcy mieszczan.
"Sarmacki Katyń"
W 1651 roku Chmielnicki przegrał pod Beresteczkiem. Rok później dokonał okrutnego odwetu w bitwie pod Batohem. Potężna armia tatarsko-kozacka pokonała wojska polskie. Po bitwie zabito kilka tysięcy bezbronnych jeńców. Kozacy ścinali im głowy, podrzynali gardła albo zakłuwali pikami. Wszystko odbywało się na oczach ludzi, którzy czekali na swoją kolej. Ta krwawa rzeź określana jest dziś jako "Sarmacki Katyń".
Chmielnicki w 1654 roku podpisał porozumienie w Perejasławiu, przyłączające Ukrainę do Rosji. Zmarł w 1657 roku.