Choroby trzustki. Jak się odżywiać i co suplementować

Choroby trzustki należą do chorób o na ogół dość ciężkim przebiegu. Objawiają się silnym bólem w jamie brzusznej, nudnościami.

Dieta w chorobach trzustki opracowana przez dr inż. Katarzynę Wolnicką kierownik Zakładu Edukacji Żywieniowej Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego-PZH może być stosowana u osób,które mają problemy z trzustką i skonsultowały stan swojego zdrowia z lekarzem.

Dieta po ostrym zapaleniu trzustki powinna być ustalana indywidualnie w zależności od stanu zdrowia pacjenta. Ogólną zasadą postępowania jest unikanie pobudzania trzustki pokarmami w pierwszym okresie rekonwalescencji. Okres ten powinien trwać około miesiąca.

W pierwszym miesiącu trzeba znacznie ograniczyć zawartość tłuszczu w diecie. Posiłki należy spożywać regularnie, 4–5 razy dziennie, dbając o to, by nie były zbyt obfite. Z diety wyklucza się potrawy smażone, pieczone, z dodatkiem tłuszczu, tłuste sosy na wywarach mięsnych, ciasta z kremem, ciasto francuskie, tłuste produkty mięsne, w tym wędliny, tłuste ryby, śmietanę i majonez. Trzeba wykluczyć również alkohol. Należy ograniczyć smarowanie pieczywa tłuszczem. Przy przygotowywaniu sosów i zup unika się zasmażek i mocnych, tłustych wywarów mięsnych.

Nie zaleca się spożywania produktów ciężkostrawnych o dużej ilości błonnika pokarmowego: pieczywa razowego, gruboziarnistych kasz, cebuli, kapusty, fasoli.

Potrawy należy przyrządzać metodą gotowania w wodzie i na parze lub pieczenia w folii bez dodatku tłuszczu. Zaleca się spożywanie pszennego pieczywa, drobnych kasz, chudego białego twarogu, chudego mleka (0,5% tł.), chudego mięsa drobiowego, cielęcego i wołowego, ziemniaków, gotowanych warzyw i owoców w postaci rozdrobnionej, miękkiej lub przetartej. Zaleca się w miarę możliwości unikanie warzyw zawierających dużo błonnika pokarmowego, takich jak kapusta, seler oraz usuwanie pestek i skórek z owoców oraz warzyw. Używa się jedynie łagodnych przypraw, takich jak cynamon, majeranek, bazylia, pietruszka i koperek.

Pije się rozcieńczone soki owocowe i warzywne oraz słabą herbatę. Mocna herbata i kawa mogą znacznie zaostrzyć dolegliwości.

Na drugim etapie rekonwalescencji stopniowo wprowadza się dietę mniej restrykcyjną, z większym udziałem tłuszczu. W dalszym ciągu należy przestrzegać zaleceń dotyczących przygotowywania lekkostrawnych posiłków. Można zwiększyć ilość produktów mlecznych o zmniejszonej zawartości tłuszczu.

W trzecim okresie rekonwalescencji pacjent może wrócić do normalnej diety uwzględniającej zasady racjonalnego żywienia. Należy nadal ograniczać spożywanie potraw z dużą ilością tłuszczu oraz smażonych. Badania wykazały, iż kwas oleinowy i flawonoid o nazwie hydroksytyrozol, występujący w szczególnie dużych ilościach w oliwie z oliwek z pierwszego tłoczenia, a także nienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 obecne w rybach mogą działać protekcyjnie na ostre zapalenie trzustki. Ich zawartość w diecie korzystnie wpływa na skład lipidów w błonach komórkowych i sprzyja powstawaniu związków o działaniu przeciwzapalnym. Dlatego wracając do normalnej diety i stopniowo wprowadzając tłuszcze, należy zamiast tłuszczów zwierzęcych stosować oliwę z oliwek oraz uwzględnić w jadłospisie ryby morskie.

Po wprowadzeniu diety tego typu należy obserwować, czy nie występują jakieś dolegliwości lub niepokojące objawy, takie jak wzdęcia, uczucie pełności po posiłku, przelewania, lekkie bóle brzucha i kłopoty z wypróżnianiem. W takim przypadku należy powrócić do poprzedniej diety. Cały czas obowiązuje bezwzględny zakaz spożywania alkoholu (również piwa).

Omówione powyżej etapy leczenia dietetycznego osób po przebyciu ostrego zapalenia trzustki trwają na ogół około 4–6 tygodni. Jeśli w trakcie takiego postępowania pojawiają się dolegliwości, należy powrócić do poprzedniego etapu. Najczęściej jest to wynikiem niepełnej sprawności zewnątrzwydzielniczej trzustki i czasami wymaga (na ogół przejściowo) leczenia wspomagającego wyciągami trzustkowymi (pankreatyna).

U niektórych pacjentów po przebyciu ostrego zapalenia trzustki występują zaburzenia gospodarki węglowodanowej, a w kilku procentach przypadków rozwija się cukrzyca. Zasady postępowania z cukrzycą u tych chorych nie odbiegają od ogólnie przyjętych w innych postaciach tej choroby.

Dieta w przewlekłym zapaleniu trzustki

Przewlekłe zapalenie trzustki charakteryzuje się postępującym włóknieniem z towarzyszącym zanikiem tkanki gruczołowej, prowadzącym w różnych okresach do upośledzenia czynności zewnątrzwydzielniczej trzustki i rozwoju cukrzycy.

W przewlekłym zapaleniu trzustki stosuje się dietę niskotłuszczową, bogatą w węglowodany i białko. Najważniejsze w postępowaniu dietetycznym w przebiegu przewlekłego zapalenia trzustki jest ograniczenie spożycia tłuszczu do około 50 g/d. Zaleca się spożywanie chudych gatunków mięs (cielęcina, drób), chudych wędlin, chudych ryb, odtłuszczonego mleka (0,5% tł.), chudych twarogów i jogurtu naturalnego.

Tłuszcz można podzielić na widoczny, a więc oleje dodawane do potraw i tłuszcze do smarowania, oraz niewidoczne, czyli te, które znajdują się w produktach spożywczych. Aby ograniczyć ilość tłuszczu w diecie, należy usuwać widoczny tłuszcz ze spożywanych produktów, np. tłuszcz otaczający wędliny, wykrawać tłuszcz z mięsa, usuwać skórę z kurczaka, zamiast śmietany stosować jogurt naturalny lub kefir, do smarowania pieczywa używać niskotłuszczowych margaryn roślinnych, nie spożywać do mięs tłustych sosów i nie zaprawiać zup zasmażką ani śmietaną. Potrawy powinny być gotowane w wodzie lub na parze, pieczone w folii aluminiowej, pergaminie albo rękawie foliowym z minimalną ilością tłuszczu roślinnego, takiego jak oliwa z oliwek i olej rzepakowy, lub duszone bez obsmażania na tłuszczu.

Należy pamiętać, że całkowite ograniczenie spożycia tłuszczu nie jest wskazane, gdyż upośledziłoby wchłanianie witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, takich jak witaminy A, D, E i K. W przypadku tej diety głównym źródłem energii są węglowodany. Należy spożywać produkty węglowodanowe o małej zawartości błonnika pokarmowego (pszenne pieczywo, drobne kasze, makarony z małą zawartością jaj, ziemniaki puree, cukier, miód, dżemy bez pestek, przeciery owocowe). U osób z przewlekłym zapaleniem trzustki, u których wystąpiła cukrzyca, trzeba wykluczyć produkty zawierające cukry proste, takie jak cukier, miód, wysokosłodzone dżemy i syropy owocowe. Jeśli po spożyciu surowych warzyw lub owoców wystąpią objawy ze strony przewodu pokarmowego, takie jak wzdęcia, bóle brzucha czy biegunka, należy spożywać warzywa i owoce w postaci gotowanej (np. pieczone jabłka) albo w postaci przecierów lub rozcieńczonych soków. Z diety należy wyeliminować warzywa i owoce wzdymające (kapusta, cebula, pory, czosnek, suche nasiona roślin strączkowych, śliwki, czereśnie).

Spożycie białka powinno wynosić około 1–1,5 g/kg mc., a głównym jego źródłem powinny być niskotłuszczowe produkty pochodzenia zwierzęcego, takie jak chude gatunki mięs, ryb i wędlin, chudy twaróg, mleko z zawartością tłuszczu do 1,5%.

Należy pamiętać, że nawet niewielkie spożycie alkoholu może powodować zaostrzenie choroby. U większości chorych z przewlekłym zapaleniem trzustki obserwuje się niedobór masy ciała, dlatego dieta powinna być wysokokaloryczna (najczęściej 2500–3000 kcal). Posiłki powinny być regularne – zaleca się spożywanie 5–6 posiłków o jednakowej kaloryczności. W zespole złego wchłaniania stosuje się substytucję preparatami trzustkowymi i suplementację witamin: A, D, E i K, witamin z grupy B oraz kwasu foliowego.

Przykładowy jadłospis dla osób z przewlekłym zapaleniem trzustki

I śniadaniezupa mleczna z kaszą manną (mleko o zawartości 0,5% tł.)bułka pszennamargarynakiełbasa szynkowa z indykaogórek, sałatajajko na miękkoherbata gorzkaII śniadaniechleb pszennymargarynapolędwica z kurczakasałatka z sałaty zielonej z pomidorem i papryką doprawiona niewielką ilością oliwy z oliwekObiadkrupnik z ryżupulpety z cielęciny (małe sztuki)margarynaziemniakiburaczki gotowane z margarynąsok marchwiowo-jabłkowyPodwieczorekjogurtbananKolacjamakaron z serem chudym i jogurtem 0% tł.jabłko pieczoneherbata gorzka