Czkawka: jak z nią walczyć. Fakty i mity

Czkawka to kurczowy, czyli gwałtowny i krótki wdech powietrza wywołany nagłym, niekontrolowanym przez człowieka skurczem przepony - położonego nad żołądkiem mięśnia o kształcie kopuły. Przepona reguluje wdechy i wydechy. Przy wdechach spłaszcza się, co powoduje kurczenie mięśni położonych w klatce piersiowej między żebrami. Mięśnie te unoszą żebra w górę i na zewnątrz, to powiększa jamę opłucną i płuca, a przez usta, krtań i tchawicę wpływa do płuc powietrze. Kiedy nerw przeponowy nagle zaczyna zachowywać się inaczej niż zwykle i spłaszcza się dodatkowo, zanim na dobre zdąży się wygiąć ku górze przy wydechu, dostajemy czkawki. Wdychane gwałtownie powietrze przechodząc przez głośnię (aparat w krtani, w którym powstają dźwięki), przedziera się między strunami głosowymi przez tak zwaną szparę głośni. Struny drgają, wydając dźwięki. Jednak przy czkawce, po każdym gwałtownym wdechu szpara głośni samoistnie się zamyka, co daje efekt charakterystycznych, krótkich szczeknięć (czknięć).
Nerwowe tło czkawki
Czkawka pojawia się zawsze na tle nerwowym, choć w szerokim znaczeniu tego słowa, czyli niekoniecznie z powodu zszarpanych nerwów. Jest też jednym z objawów towarzyszących histerii. Zawsze wywołują ją mimowolne skurcze przepony, spowodowane zaburzeniem pracy nerwu przeponowego. Może ono nastąpić z powodu stresu (aktorom zdarza się nerwowa czkawka przed występem, a niektóre ssaki, na przykład wiewiórki, czkają podczas zalotów), ale nie tylko. Bodźcem dla dodatkowych skurczy przepony może być na przykład nadmierne rozciągnięcie żołądka, połykanie suchych kęsów bez popijania, a nawet śmiech. W przypadku przejedzenia, dno żołądka (które wbrew nazwie leży na jego szczycie) napiera na wrażliwy mięsień przepony pobudzając leżące w nim zakończenia nerwowe. Kiedy połykamy suche kawałki jedzenia i nie pomagamy im popijaniem w przechodzeniu przez przełyk, zaburzamy proces oddychania. Przełykając kęsy na siłę więzimy na chwilę powietrze w krtani. To wystarczy, by wybite z rytmu nerwy przepony zareagowały dodatkowymi skurczami. Co do śmiechu, to polega on właśnie na nagłych i szybkich skurczach przepony, tyle, że wypychających powietrze (odwrotnie niż przy czkawce) przez tchawicę i krtań. Ale skurcze te dodatkowo podrażniają nerwy przepony i właśnie dlatego czasem śmiech przechodzi w czkawkę.

i

A tkaczka czka i czkając tka
Czkawka najczęściej trwa kilkanaście sekund i mija samoistnie. Pobudzenie nerwu przeponowego ustępuje, zaczyna on pracować w swoim zwykłym rytmie i po sprawie. Jednak zdarza się, że czkanie utrzymuje się długo (kilka tygodni), a nawet bardzo długo (kilka lat!). Najdłużej trwająca czkawka (pewien mężczyzna czkał bez przerwy 69 lat) odnotowana została w księdze Guinessa. O ile krótka czkawka nie ma negatywnego wpływu na organizm, o tyle długa, poza tym, że jest uciążliwa, niestety ma. Powoduje zaburzenia w oddychaniu i obciąża układ krążenia. We krwi pojawia się nadmiar tlenu spowodowany zbytnią wentylacją płuc. W skrajnych przypadkach czkawkę usuwa się operacyjnie! Operacja polega na przecięciu nerwu przeponowego odpowiadającego za unerwienie mięśni przepony. Czkawka nie ma żadnego związku z powstającymi w żołądku gazami, dlatego nie zależy od diety. Mechanizm jej powstawania jest inny niż tak zwanego odbijania.
Aby przerwać czkawkę
Aby przerwać czkawkę powinniśmy zadziałać z zewnątrz w taki sposób, by wywrzeć wpływ na reakcje nerwu, którego bezpośrednio nie możemy uspokoić, ani też podrażnić. Jednym ze sposobów wpłynięcia na nerw przeponowy jest uspokojenie zdenerwowanej osoby, wtedy kiedy czkawka powstała na tle nerwowym, czyli ma związek z centralnym układem nerwowym. Innym jest jej „przestraszenie”. W tym przypadku chodzi jednak nie tyle o reakcję nerwów, które wpłyną z kolei na nerw przeponowy, ile o przerwanie skurczów nerwowych przepony. Czasem wystarczy zakłócić reakcję na bodziec nerwowy, by wpłynąć na sam bodziec. Człowiek, którego nagle przestraszymy, przestaje na moment wdychać powietrze, i to często wystarczy. Innym rodzajem zakłócenia reakcji na bodziec nerwowy, czyli czkawki, jest wstrzymanie oddechu. Czujemy wtedy wyraźnie, jak nasza przepona drży, ale wkrótce się uspakaja, bo reakcja na drżenie zostaje przerwana (przestajemy wciągać powietrze). Z tego samego powodu czkawkę możemy przerwać przez wypicie wody (lepsza jest woda ciepła, ponieważ dodatkowo łagodzi napięcie mięśni krtani). Picie wody przy czkawce nie ma związku z jedną z przyczyn jej powstania - połykaniem zbyt suchego jedzenia. Po prostu pijąc wstrzymujemy oddech, co działa w sposób opisany powyżej. Jeszcze jednym, „ludowym” sposobem na czkawkę jest zjedzenie łyżeczki cukru. Tak naprawdę nie ma tu znaczenia sam cukier, ale dodatkowe przełknięcie czegoś suchego (znowu: wstrzymanie oddechu i zakłócenie czkania). Cukier jest bezpieczny (szybko się rozpuszcza), no i zawsze jest pod ręką. Medycznych powodów użycia cukru nie ma, może poza tym, że uporczywa czkawka towarzyszy czasem cukrzycy.