Inteligencja – to sprawa złożona

Człowiek jest jedyną inteligentną istotą na Ziemi. Pies, który rozumie proste polecenia, nie jest inteligentny-jest po prostu psem rozumiejącym polecenia. Inteligencja nie polega na umiejętności rozwiązywania trudnych zadań, ani prowadzenia zawiłych dysput. Gdyby tak było, nasza cywilizacja byłaby kupą gruzów, na szczycie której trwałaby inteligentna dyskusja. Inteligencja to zdolność radzenia sobie w różnych sytuacjach, zdolność logicznego myślenia, rozumienia innych ludzi i współodczuwania z nimi (tak zwana inteligencja emocjonalna), zdolność wyciągania wniosków i wiele innych zdolności. Inteligencja jest bardzo złożona. Zbyt złożona, by móc przeprowadzić test świadczący o tym czy ktoś jest inteligentny, czy nie. Testami bada się tylko niektóre zdolności człowieka.
A od czego zależy, czy ktoś jest czy nie jest inteligentny? Pod koniec XX wieku naukowcy byli zdania, że inteligencja jest wyłącznie sprawą genów. Że jest w stu procentach dziedziczna. A jednak okazało się, że człowiek nie przychodzi na świat z określonym potencjałem, ze wszystkimi zdolnościami. Noworodek ma komplet neuronów, ale nie ma kompletu połączeń między komórkami nerwowymi. Liczba i rozmieszczenie tych połączeń (zwanych synapsami) zmienia się w ciągu całego życia. Geny mają na nie wpływ we wczesnych fazach rozwoju (w niemowlęctwie). Potem wpływa na nie środowisko i my sami. Według dzisiejszych szacunków, w 50 procentach o inteligencji decydują geny, w 20 procentach życie płodowe, a w 30 wpływ środowiska. W 1998 roku odkryto pierwszy gen odpowiedzialny za ogólne zdolności poznawcze. Wynika z tego, że inteligencję można sobie rozwinąć, ale jak łatwo nam to przyjdzie, zależy od wrodzonych zdolności.

i

Inteligencja a mózg
Inteligencja nie zależy od wielkości mózgu. Gdyby tak było, najinteligentniejszymi kręgowcami na świecie byłyby słonie ze swoimi 5-kilogramowymi i walenie z 10-kilogramowymi mózgami. Nie zależy też od „współczynnika mózgowia”, czyli stosunku masy ciała do masy mózgu. U ludzi wcale nie jest on najmniejszy: wynosi 50 (tyle samo ma opos wirginijski). Wyprzedza nas pod tym względem nietoperz (ze współczynnikiem 30) i wróbel (25). O inteligencji nie można wnioskować także na podstawie stopnia pofałdowania mózgu. Czyżby więc ewolucja powiększała i fałdowała ludzkie mózgi nadaremnie?
Wielkość mózgu jest związana z inteligencją, ale w innym sensie. Z perspektywy milionów lat, ludzkie mózgi rzeczywiście przeszły powiększającą i doskonalącą ewolucję. Australopitek sprzed 4,5 miliona lat miał mózg o pojemności pół litra, mózg Homo habilis ponad 2,5 miliona lat później był większy o 150 cm sześciennych, a mózg przedstawiciela Homo erectus (po upływie miliona lat) miał już pojemność ok. 1itra. Ale współczesny Homo sapiens sapiens, podgatunek wymarłego Homo sapiens, wcale nie jest rekordzistą. Nasze mózgi (1400 centymetrów sześciennych) są mniejsze niż mózgi wymarłych 30 tysięcy lat temu Neandertalczyków (1600 cm sześciennych).
Badania biochemiczne (badania substancji chemicznych wytwarzanych przez mózg) i cytologiczne (komórkowe) świadczą o tym, że mózgi „inteligentne” różnią się od tych mniej inteligentnych. Jeżeli jakaś funkcja mózgu (na przykład zdolność do rozwiązywania zadań logicznych) jest lepiej rozwinięta, to jakość połączeń między neuronami wzrasta.
Ponadto stwierdzono, że im środowisko kory mózgowej jest bardziej zasadowe, tym większa inteligencja, ponieważ wiąże się to z prędkością, z jaką rozchodzi się pobudzenie wzdłuż włókien nerwowych.
Inne badania, analizujące fale wysyłane przez mózg, wskazały wprost ośrodek inteligencji w mózgu. Jest nim boczna część tzw. kory czołowej. Okazało się też, że mózgi osób zdolniejszych zużywają mniej energii. A mniej zdolnym po prostu „przegrzewają się obwody”.
Mózgi kobiet i mężczyzn różnią się nieznacznie. U mężczyzn są wyspecjalizowane w kierunku lepszej orientacji przestrzennej, większych zdolności matematycznych i umiejętności abstrakcyjnego myślenia. U kobiet, za sprawą większej sieci powiązań między półkulami, mózgi silniej reagują na dotyk, zapach, dźwięk. Kobiety widzą bardziej szczegółowo, mają lepszą pamięć wzrokową.
Badania mózgów wybitnych jednostek wykazały, że nie wyróżniały się one ani wielkością, ani stopniem pofałdowania. Niepotwierdzona pogłoska mówi o tym, że mózg Einsteina był przeciętny tylko na oko. Podobno miał więcej niż zwykle tak zwanych komórek glejowych zabezpieczających neurony.