Jesień: Czas epidemii astmy. Rozpoznanie, leczenie, zapobieganie astmie

- Jak rozpoznać, że mamy do czynienia z astmą?

- Astma jest przewlekłą chorobą układu oddechowego, która w większości przypadków rozpoczyna się we wczesnym dzieciństwie.Około 70 proc. chorych na astmę ma pierwsze objawy tej choroby przed trzecim rokiem życia. Dlatego właśnie w tej grupie wiekowej powinniśmy poszukiwać dzieci z typowymi objawami astmy.

Przeczytaj koniecznie: Fakty i mity dotyczące alergii – DODATEK SPECJALNY

Te objawy to napadowy, męczący kaszel oraz duszność i obecność świszczącego oddechu. Kaszel i świszczący oddech są zwykle następstwem infekcji górnych dróg oddechowych, a więc zwykłego kataru, który - mówiąc obrazowo - po pierwszych kilku godzinach trwania "schodzi do oskrzeli".

Kaszel, a nawet dużego stopnia duszność mogą też być wywołane przez kontakt z alergenem, na który chory jest uczulony, a także przez wysiłek fizyczny, wdychanie dymu tytoniowego, zmianę pogody, a nawet stres. Tak więc chory na astmę odczuwa trudność w oddychaniu, ma uczucie ciężkości w klatce piersiowej, ma złą tolerancję wysiłku, kaszle napadowo, zwykle bez odkrztuszania wydzieliny. Często kaszel nasila się nad ranem.

Objawy te stosunkowo szybko mijają po zastosowaniu wziewnych leków rozszerzających oskrzela, co pośrednio potwierdza rozpoznanie astmy. Oczywiście w każdym przypadku obowiązuje nas krytyczne spojrzenie i konieczność przeprowadzenia wnikliwej diagnostyki różnicowej w celu wykluczenia innych chorób, które mają podobne objawy, a nie są astmą.

- Na czym polega ta choroba?

- Objawy astmy związane są ze zwężeniem światła dolnych dróg oddechowych, czyli oskrzeli. Jest to spowodowane zarówno skurczem mięśni gładkich oskrzeli, jak też dużego stopnia obrzękiem błony śluzowej i gromadzeniem gęstej lepkiej wydzieliny w świetle dróg oddechowych. Pacjent odczuwa duży niepokój, gdyż brakujemu powietrza, nasila się suchy męczący kaszel, bez możliwości odkrztuszenia.

Tak wyglądają zaostrzenia astmy, natomiast choroba ta może postępować również powoli, systematycznie, lecz trwale, przebudowując ścianę drzewa oskrzelowego, które z czasem staje się mniej elastyczne i mniej podatne na rozszerzenie w przypadku zwiększonego zapotrzebowania na tlen, np. wczasie wysiłku fizycznego. Chory odczuwa wtedy duszność po każdym większym wysiłku, co znacznie ogranicza jego aktywność ruchową.

Charakterystyczną cechą astmy jest tzw. nadreaktywność oskrzeli, czyli inaczej mówiąc - nadmierna wrażliwość drzewa oskrzelowego na różne bodźce swoiste (np. alergeny) i nieswoiste (np. mgliste lub zimne powietrze, dymz ogniska, perfumy). Stymulacja tymi bodźcami wywołuje typowe objawy astmy, o których mówiłem poprzednio. Nadreaktywność często nasila się w trakcie infekcji wirusowej dróg oddechowych i trwa do kilkunastu tygodni od zachorowania. Chory kaszle wtedy przez wiele tygodni po zakończeniu infekcji.

- Kto jest szczególnie narażony na astmę i czy można jej jakoś zapobiegać?

- Wśród najmłodszych szczególnie narażone na rozwój astmy są dzieci z objawami atopowego zapalenia skóry, uczulonena alergeny powietrznopochodne, np. roztocze kurzu domowego, a także mające rodziców chorychna astmę.

Istotnym czynnikiem ryzyka rozwoju astmy u dzieci starszych i dorosłych jest występowanie objawów przewlekłego nieżytu nosa, zwłaszcza alergicznego, występującego nawet tylko kilka tygodni w roku, np. w przypadku uczuleniana pyłek brzozy czy traw. Osobną grupą narażoną na ciężki przebieg astmy są chorzy z nietolerancją aspiryny i niesterydowych leków przeciwzapalnych.

Także u chorych narażonych na szkodliwe czynniki w miejscu pracy mogą rozwinąć się objawy tzw. astmy zawodowej. Niestety, nie mamy wpływu na historię naturalną astmy, chociaż w pewnym stopniu możliwe jest zapobieganie zaostrzeniom. Jest to choroba zaprogramowana genetycznie, modelowana przez otaczające nas czynniki środowiskowe.

Jednym z najsilniejszych czynników stymulujących rozwój astmy jest na przykład dym tytoniowy, także w formie palenia biernego. Tak więc unikanie infekcji dróg oddechowych, różne metody eliminacji alergenów w środowisku, w którym żyjemy, unikanie wdychania dymu tytoniowego, sport i prawidłowy rozwój fizyczny - to są główne elementy zapobiegania rozwojowi astmy i jej zaostrzeniom.

- Czy istnieje związek między występowaniem objawów astmy lub ich nasileniem a określoną porą roku? Czy można powiedzieć, że np. jesień przynosi w tym zakresie pogorszenie?

- Ten związek jest bardzo widoczny. Większość zaostrzeń astmy przypada na okres późnego lata i wczesnej jesieni (koniec sierpnia - koniec listopada). Wynika to przede wszystkim z częstych w tym okresie infekcji wirusowych górnych dróg oddechowych, jak też z większej ekspozycji na alergeny roztoczy kurzu domowego, które właśnie wtedy dominują w środowisku domowym.

Zwykle jest tak, że pospolity katar u chorych na astmę jest mechanizmem spustowym prowadzącym do zaostrzenia astmy, a współistnienie uczulenia np. na roztocze kurzu domowego znacznie nasila przebieg zaostrzenia. Możemy mówić o prawdziwej epidemii astmy we wrześniu i październiku każdego roku, gdyż w sensie epidemiologicznym ilość infekcji wirusowych górnych dróg oddechowych jest wtedy największa w roku.

- Czy astmę można skutecznie wyleczyć?

- Astmę przede wszystkim trzeba leczyć. Celem leczenia jest nie tylko zmniejszenie objawów choroby, takich jak kaszel, duszność, brak tolerancji wysiłku, ale także ochrona przed występowaniem zaostrzeń astmy. Musimy pamiętać, że ciężkie, często zagrażające życiu zaostrzenia najczęściej występują u chorych z łagodną postacią astmy.

Dlatego nawet astma łagodna wymaga długotrwałego, systematycznego leczenia. Bardzo istotne jest to, by nie przerywać leczenia bez zgody lekarza, gdyż grozi to właśnie nagłym zaostrzeniem choroby.

Ponieważ astma jest przewlekłą chorobą zapalną dróg oddechowych, nasze leczenie też musi być "przewlekłe" i powinno opierać się na lekach przeciwzapalnych, dzięki którym można uzyskać kontrolę choroby. W leczeniu astmy stosuje się dwie najważniejsze grupy leków przeciwzapalnych: wziewne glikokortykosteroidy oraz leki przeciwleukotrienowe, z których najwięcej badań potwierdzających skuteczność i bezpieczeństwo ma montelukast.

Leki te podaje się w monoterapii lub łączy razem w celu zwiększenia siły działania. Podkreśla się, że montelukast jest najbardziej skuteczny w leczeniu astmy łagodnej, a zwłaszcza w przypadkach, w których objawy są indukowane przez infekcję wirusową górnych dróg oddechowych lub wysiłek.

Leczenie astmy alergicznej oraz bardziej zaawansowanych i cięższych postaci astmy przewlekłej powinno opierać się na podawaniu glikokortykosteroidów wziewnych, które mają silniejsze działanie przeciwzapalne, a objawy niepożądane mogą wystąpić jedynie w przypadku długotrwałego podawania dużych dawek.

- Czy pacjent z astmą może funkcjonować w codziennym życiu na równi ze zdrową osobą?

- Należy tak prowadzić leczenie, aby uzyskać kontrolę astmy w stopniu umożliwiającym pełne uczestnictwo chorych z astmą w życiu codziennym. Obecnie stosowane leczenie w pełni na to pozwala. Chciałbym podkreślić, że nie tylko nie wolno zwalniać chorych na astmę dzieci z lekcji wychowania fizycznego, lecz wręcz powinniśmy im proponować udział w zajęciach sportowo-rekreacyjnych.

- Jakie niebezpieczeństwa dla pacjenta mogą wynikać z faktu zaniedbania leczenia tej choroby?

- Zaniechanie leczenia astmy prowadzi zazwyczaj w krótkim czasie do ciężkich, zagrażających życiu zaostrzeń oraz do progresji choroby i przechodzenia w fazę nieodwracalną. Chciałbym jeszcze raz podkreślić, że dysponujemy obecnie lekami,które w większości przypadków znakomicie kontrolują astmę - trzeba tylko stosować się ściśle do zaleceń lekarskich.

Patrz też: Nieocenione leki - z alergią można żyć normalnie – DODATEK SPECJALNY