Super Fokus. Magiczny początek chemii

Alchemia powstała w starożytnym Egipcie. Zwana tam Khemeią była ściśle związana z religią i jej praktykami, czyli balsamowaniem zmarłych, ale także z produkcją barwników czy stapianiem metali. U zwykłych ludzi budziła ogromny lęk. Trudno im było pojąć, jak możliwe jest przemienianie jednego ciała w inne.

Alchemicy łączyli sztukę, chemię, psychologię, astrologię i mistykę. Praktyczne badania były przeplatane filozoficznymi spekulacjami na temat natury człowieka oraz istoty otaczającej rzeczywistości. Przekonani, że metale i rudy w głębi ziemi podlegają identycznym procesom jak rośliny na zewnątrz, uważali, że zabiegi alchemiczne przyspieszą te procesy. Bolos z Mendes uznany za pierwszego uczonego w sztuce Khemei uważał, że musi istnieć sposób, który pozwoli przemienić szare żelazo w żółte złoto, jednak nie udało mu się odkryć tej metody.

Kamień i eliksir

Wielki rozwój alchemii nastąpił za panowania Egiptu Ptolemeusza II Filadelfosa w Aleksandrii. Wtedy też rozwinęła się idea kamienia filozoficznego czy też eliksiru życia. Chodziło o substancję, która służyła do transmutacji nieszlachetnych metali w złoto. Ponadto przypisywano mu właściwości uzdrawiające (i to ze wszystkich chorób) oraz możliwość kontaktowania się z duchami. Schorowany król sam uprawiał alchemię, a otaczający go lekarze tworzyli różnorodne mieszanki, które zapewniały mu zdrowie i siłę. Podobno również legendarna Kleopatra miała być w tej dziedzinie specjalistką.

Alchemia średniowieczna

Kulturową spuściznę antyku w VII wieku przejęli muzułmańscy uczeni. Khemeia otrzymała wtedy nazwę "al-kimija". To połączenie rodzajnika w języku arabskim "al" oraz greckiego słowa "chymeia", oznaczającego łączyć, stapiać. Słowo "alchemia" przyjęło się także w Europie, chemików zaczęto nazywać alchemikami, a samą naukę alchemią. Geniuszem wśród arabskich alchemików był Dżabir ibn Hajjan. To on zmodyfikował teorię czterech żywiołów Arystotelesa, do których dodał dwie zasady bezpośrednie - siarkę oraz rtęć. Dzięki jego badaniom powstał termin "kamień filozoficzny". Poszukiwanie kamienia przez alchemików doprowadziło do rozwinięcia się chemii, np. odkryto pierwiastki arsen, antymon, bizmut, fosfor. Następcą ibn Hajjana był Rhazes, który jako pierwszy zastosował gips jako usztywnienie złamanych kończyn.

Czas na Europę

Podczas wypraw krzyżowych (XI-XIII w.) Europejczycy przywieźli z sobą zdobycze Wschodu. Jedną z nich była wiedza alchemiczna. Kontynuując arabskie badania, Europejczyk Albert Wielki tak szczegółowo opisał arsen, że zaczęto mu przypisywać to odkrycie.

Angielski mnich Roger Bacon był natomiast podejrzewany przez członków zakonu o kontakty z siłami nieczystymi, ponieważ opisywał swoje nietypowe wizje odkryć, które daleko wyprzedzały epokę średniowiecza. Baconowi udało się stworzyć encyklopedię wiedzy, w której po raz pierwszy opisał proch strzelniczy, będący także pierwszym praktycznym efektem wykorzystania wiedzy alchemicznej.

W wieku XVI Paracelsus głosił pogląd, że alchemia, oprócz zmiany jednej substancji w inną, powinna się zająć tworzeniem leków na określone choroby. Opierając się na dwuzasadowej koncepcji ibn Hajjana, stworzył koncepcję trójzasadową, do rtęci i siarki dodając sól.

W czasach nowożytnych nie sposób pominąć Andreasa Libau, który w 1596 roku opublikował dzieło pt. "Alchemia". To pierwsza encyklopedia chemii. Libau także jako pierwszy opisał sposób otrzymywania kwasu solnego, czterochlorku cyny czy siarczanu amonowego

Cudowna sól alchemika

W wieku XVII Johann R. Glauber znalazł sposób wytwarzania z kwasu solnego przez działanie kwasu siarkowego zwykłej soli. Dzięki temu procesowi otrzymał nową sól, siarczan sodowy, od jego nazwiska zwaną solą glauberską. Odkrywca nazwał ją solą cudowną, ze względu na jej przeczyszczające właściwości, i uznał ją za cudowny eliksir życia - panaceum, tak bardzo poszukiwane przez alchemików. Dzięki swojemu odkryciu zaczął produkować cudowną sól na szeroką skalę i dzięki temu dorobił się majątku.

Mimo że naukowców aż do 1800 roku nadal zwano filozofami, postanowili oni porzucić badania nad nieśmiertelnością i skupić się na analizie pierwiastków i innych związków chemicznych.

Za datę końca alchemii przyjmuje się rok 1661, kiedy irlandzki naukowiec Robert Boyle wydał dzieło "Sceptyczny chemik" oddzielające chemię od praktyk alchemicznych. W ten sposób alchemia zaczęła się rozwijać jako nauka ścisła, zwana dzisiaj chemią.

Ciekawostki

. Ge Hong, chiński alchemik, opisał przemiany alchemiczne, dzięki którym można było uzyskać eliksir wiecznej młodości i nieśmiertelności oraz zdobyć nadprzyrodzone zdolności. Środek ten umożliwiał przechodzenie przez ogień, wodę i rozkazywanie duchom.

. Wielcy uczeni Boyle i Newton podjęli się próby wytwarzania złota. Skutkiem zainteresowania alchemią przez drugiego z nich było odkrycie powszechnego prawa ciążenia.

. W 1462 r. dominikanie zajmujący się alchemią spowodowali pożar, który strawił prawie połowę Krakowa.

W Polsce najsłynniejszym alchemikiem był Michał Sędziwój, który działał na dworze króla Zygmunta III. Udało mu się na oczach władcy przeobrazić trzy srebrne monety w złote.

Zobacz: Super Fokus: Tylko licho nie śpi

ZAPISZ SIĘ: Codziennie wiadomości Super Expressu na e-mail