SUPER FOKUS: Śpij by żyć

W x1959 r. Peter Tripp, prezenter radiowy, zgłosił się do eksperymentu. Z pozoru banalnego. Miał jak najdłużej wytrzymać bez spania. Jego reakcje były kontrolowane przez naukowców, którzy chcieli sprawdzić, co się dzieje z człowiekiem pozbawionym snu.

Wprawdzie Tripp bez zmrużenia oka wytrzymał 201 godzin (8 dni i nocy), cały czas prowadząc program, ale po pięciu dniach miał halucynacje, wydawało mu się, że po jego butach chodzą pająki i że potrafi spalać dotykiem. Kolejnego przestał rozpoznawać się w lustrze. W obawie o zdrowie prezentera Trippa odesłano do łóżka.

Sen na zdrowie

Do niedawna sądzono, że sen to sposób na oszczędzenie energii, ochrona przed nadmiarem bodźców z zewnątrz i czas odnowy biologicznej organizmu. W ubiegłym roku teorię tę rozbudowano o kolejną funkcję. Naukowcy z Centrum Medycznego Uniwersytetu w Rochester odkryli, że w czasie snu mózg pozbywa się szkodliwych neurotoksyn, które zgromadziły się w nim po całym dniu "główkowania". Według naukowców mózg ma własny system samooczyszczania. Układ rurek otaczających naczynia krwionośne, które potrafią w szybkim tempie odprowadzać szkodliwe lub zbędne substancje. Amerykanie nazwali go układem glimfatycznym, jest on dziesięć razy bardziej wydajny podczas snu. W tkance mózgu powstają dziurki, co umożliwia wnikanie większej ilości płynu mózgowo-rdzeniowego, który wymywa toksyny. Według badaczy porządki w mózgu są niezbędne do utrzymania człowieka przy życiu.

Cykl nocy

Spanie nie jest jednostajną czynnością. Każdej nocy mózg powtarza ten sam rytuał złożony z powracających cyklicznie faz. Zasypianie zaczyna się wysyłaniem fal alfa, które świadczą o zrelaksowaniu mózgu. Potem następuje kilkuminutowy sen płytki, a po nim faza przejściowa do snu głębokiego (ok. 10-20 minut). W czasie snu głębokiego, który jest najdłuższą fazą, mózg wysyła wolne fale delta. Podczas tej fazy nic nam się nie śni, wtedy też organizm się regeneruje, a do krwi uwalniany jest hormon wzrostu. W tej fazie najtrudniej człowieka dobudzić, a wyrwany ze snu wydaje się nieprzytomny. Po zrelaksowaniu się następuje faza REM (Rapid Eyes Movement - szybki ruch gałek ocznych). Fale mózgowe wysyłane podczas jej trwania są takie same jak w czasie czuwania, oznacza to, że śpiącego można łatwo obudzić. Prawdopodobnie jest to rodzaj zabezpieczenia przed niebezpieczeństwami, których ofiarą może paść śpiący. W ciągu nocy występuje pięć pełnych cykli faz trwających 1,5 godziny.

Kolorowych snów

Każdy z nas śni, chociaż nie każdy pamięta o czym. Sny powstają w pniu mózgu, kiedy sieć komórek nerwowych i łączące je włókna nerwowe przekazują informacje pochodzące z zewnątrz do odpowiednich okolic kory mózgowej, gdzie są odczytywane. W czasie snu informacji z zewnątrz zaczyna brakować, ale układ siatkowy pnia jest aktywny. Halucynacje senne powstają w wyniku jego samopobudzenia. Informacje wytwarzane w ten sposób pobudzają szczególnie część wzrokową kory - stąd wyrazistość sennych miraży.

Co ciekawe, sny powstają niemal w każdej fazie, także już w trakcie zasypiania. Od sennych marzeń wolna jest jedynie faza wolnofalowa, czyli sen głęboki. Pierwsze sny, które pojawiają się podczas zasypiania, są zwykle krótkie i bez fabuły. Kolejne, coraz bardziej rozbudowane, a im bliżej do przebudzenia, tym są bardziej emocjonalne. Skoro już półroczne ludzkie płody przeżywają fazę REM, czyli są w stanie śnić, a każdy z nas spędza 20 lat, śpiąc, może warto postarać się o kolorowe sny.

Objawy braku snu

Po 24 godzinach:
- układ immunologiczny zaczyna tracić wydajność, produkuje mniej białych krwinek, wzrasta ryzyko zachorowania
- zmniejsza się zdolność zapamiętywania
- spada produkcja glukozy, organizm nie otrzymuje dostatecznej ilości energii - wydłuża się czas reakcji

Po 36 godzinach:
- spada szybkość reakcji: organizm jest czterokrotnie wolniejszy niż po przespanej nocy
- wzrasta gotowość do podjęcia ryzyka, spowodowane jest to silniejszym ukrwieniem ośrodków nagrody
- drażliwość na światło i dźwięki, często występują nudności

Po 48 godzinach:
- obraz jest rozmazany, pole widzenia ograniczone, czas reakcji wydłuża się; objawy odpowiadają tym, jakie mają osoby z 1,5 promila alkoholu we krwi
- organizm wolno rozkłada kwasy, dochodzi do przekwaszenia z objawami przypominającymi reumatyzm, mięśnie i stawy przesyłają do mózgu sygnały bólu
- cukier zamiast w energię zostaje zamieniony w tłuszcz
- dochodzi do złego przetwarzania informacji ze skórnych receptorów zimna; mózg sygnalizuje spadek temperatury, wywołując dreszcze