Przed stu milionami lat obszar dzisiejszych Gór Stołowych zalało płytkie i ciepłe morze. Naniesione przez nie osady po wypiętrzeniu podczas alpejskich ruchów górotwórczych utworzyły góry. Ich wiek jest tym mniej sędziwy, im bliżej szczytów. Najmłodszymi i najwyższymi partiami gór są Wielki i Mały Szczeliniec, Skalniak i Narożnik.
Moc natury
Z dystansu Góry Stołowe przypominają stół zbudowany z leżących poziomo spękanych płyt. O urokach "skalnego stołu" zadecydowało wietrzenie, szczególnie silne podczas ostatniego zlodowacenia. To wówczas utworzyły się oddzielne skałki o fantastycznych kształtach przypominających zwierzęta, ludzi, grzyby i maczugi (szlak Skalnych Grzybów). Przy trasach łączących gościnne uzdrowiskowe miasteczka niczym wielkie kamienne gnomy wyrastają pośród drzew niesamowite skalne monolity. W bardziej zwartych stołowych masach gór powstały bramy i mosty. Woda i rozsadzający skały lód utworzyły labirynty tuneli. Tutejsze uroczysko "Piekło" ma 20 metrów głębokości, a śnieg zalega w jego czeluściach nawet do czerwca. Śmiałkowie, którzy wejdą do labiryntu korytarzy Błędnych Skał, z pewnością nie będą tego żałować. Wrażenia są niezapomniane. Ciekawostką turystyczną Gór Stołowych są liczące 680 stopni, wykute w skale schody prowadzące na szczyt Szczelińca, pochodzące z przełomu XVIII i XIX w. Za to regularne okrągłe otwory na pionowych ścianach skał nie są wytworem człowieka. To ślady bąbli gazowych uwięzionych przed milionami lat w morskim dnie.
Unikalna flora i fauna
Na "stołowych blatach" rosną świerki, brzozy, buki i jarzębiny. Ich korzenie oplatają skały gęstą, krętą siecią. Na pozór nie ma siły, żeby wysokie drzewa utrzymały się w pionie, "uczepione" w ten sposób do skał. A jednak stoją tak niewzruszenie przez dziesiątki, a nawet setki lat. Niektóre szlaki biegnące przez Góry Stołowe wiodą wprost nad przepaście z oszałamiającymi widokami.
Poza skałami urzeka żywa kaskada zieleni. Góry są porośnięte przez mchy, porosty i spokrewnione z mchami, lubiące wilgoć wątrobowce. W tutejszym "Piekle" można zobaczyć bardzo rzadki gatunek wątrobowca: Gumnacolea acutiloba. Jeden z mchów, świetlik, wypełnia skalne szczeliny "futerkiem" fosforyzującym o zmroku. Symbolem regionu jest zakwitający na łąkach pełnik europejski zwany też kłodzką różą.
Tutejsze wiewiórki należą przeważ-nie do odmiany o ciemnej, niemal czarnej sierści. Nocą po bukach i świerkach biegają rzadkie zwierzęta futerkowe: popielice, orzesznice i koszatki. Występują tu pomieszkująca w mysich norach ryjówka malutka i ryjówka górska. Po górach graniczących z Czechami skaczą sprowadzone z Korsyki owce górskie - muflony. Ptasimi rarytasami tutejszych lasów są unikający ludzi jarząbek i równie skryta słonka, która przestraszona nieruchomieje, przywierając do ziemi. Pasmo Gór Stołowych ma ok. 42 km długości i od 7 do 12 km szerokości. Piesze szlaki parku narodowego Gór Stołowych mają łączną długość ok. 100 km.