Uniwersytet stary jak świat

Sama nazwa wywodzi się z łaciny. Universitas magistrorum et scholarium oznacza ogół nauczycieli i uczniów. Poprzednicy dzisiejszych uniwersytetów funkcjonowali już w starożytności - w państwach Bliskiego Wschodu, Chinach, Indiach, a także w Grecji. W Helladzie najsłynniejsze placówki tego typu to Akademia Platona i Likejon Arystotelesa.

Arabowie i Bizancjum

Kiedy po upadku Imperium Rzymskiego Europa Zachodnia pogrążyła się w mrokach barbarzyństwa, nauka funkcjonowała w Bizancjum i krajach arabskich. Stolicą nauki świata arabskiego był Bagdad.

Z kolei honor świata chrześcijańskiego ratował Konstantynopol. Bizancjum jako dziedzic cesarstwa rzymskiego kultywowało zdobycze naukowe Greków i Rzymian. W 425 r. (zreorganizowana jako korporacja studencka w 849 r.) powstała tam wyższa szkoła, którą uważa się za pierwszy uniwersytet w Europie, działający do podboju miasta przez Turków w 1453 r.

Powrót na Zachód

Powoli przebudzała się również Europa Zachodnia. Około 800 r. Karol Wielki stworzył szkołę pałacową w Akwizgranie. To dało początek licznym szkołom klasztornym. Karol Wielki zreformował system szkolnictwa europejskiego, podwyższając poziom nauczania w szkołach klasztornych i tworząc szkoły katedralne. Zarządził, by do nauki w tych szkołach swobodnie dopuszczano świeckich. Ustalony program obejmował 7 sztuk wyzwolonych w stopniu niższym - gramatyka, retoryka, dialektyka - i wyższym: arytmetyka, geometria, astronomia i muzyka. W 970 r. Gebert d'Arillac "sprowadził" do Europy cyfry arabskie. Mimo tych reform i osiągnięć, poziom nauki w Europie był do XII w. niższy od poziomu nauki greckiej w III w. p.n.e.

Ożywienie intelektualne nastąpiło dopiero na przełomie XI i XII w. wraz z rozwojem miast i gospodarki, ogólnym podniesieniem się poziomu cywilizacyjnego i przyswojeniem zdobyczy nauki arabskiej oraz greckiej. Przyczyniły się do tego też szkoły bizantyjskie w południowych Włoszech, gdzie studiowano pisma uczonych arabskich i greckich.

Ze Wschodu na Zachód przedostawała się ogromna ilość informacji naukowych, co zapoczątkowało ferment intelektualny, dzięki któremu nauka została wyrwana ze stagnacji. Ośrodkiem tego ruchu stały się szkoły w Bolonii, Paryżu i Oksfordzie, które z czasem przekształciły się w pierwsze zachodnie uniwersytety.

Pierwsza uczelnia

Najstarszy uniwersytet na Zachodzie powstał w Salerno pod koniec X w., dzięki kontaktom z Bizancjum. Niektórzy za najstarszą uczelnię uważają jednak uniwersytet w Bolonii utworzony w 1088 r., gdyż była to pierwsza wszechnica, która nosiła nazwę uniwersytetu.

Początkowo uniwersytety były zwane studium generale i były zdominowane przez Kościół. Językiem wykładowym była łacina. XVII wiek wraz z rewolucją naukową zmienił charakter uniwersytetu. Wprowadzono języki narodowe oraz dano profesorom swobodę w badaniach naukowych i położono większy nacisk na pracę naukową. I - w uproszczeniu - taki właśnie wzorzec uczelni funkcjonuje u nas do dziś.