Co z wymianą kopciuchów na Mazowszu?

Czym oddychamy?

Polska ma najgorsze powietrze w Europie. Z danych Światowej Organizacji Zdrowia wynika, że 36 spośród 50 najbardziej zanieczyszczonych miast Unii Europejskiej znajduje się w naszym kraju.[1] Zła jakość powietrza potwierdzana jest w wynikach rocznych ocen jakości powietrza (ROJP) – na Mazowszu występują przekroczenia norm dla pyłów zawieszonych PM10 i PM2,5 i benzo(a)pirenu, a na terenie Warszawy również NO2. Wg. ROJP ogrzewanie gospodarstw domowych odpowiada za 98% emisji B(a)P w województwie.

Co 5 zgon na świecie następuje w wyniku zanieczyszczenia powietrza.[2] Na Mazowszu z tego powodu przedwcześnie umiera ok. 6 tys. osób rocznie.[3] To tak jakby z mapy zniknęła cała gmina Korytnica.

Ile urządzeń do wymiany?

Dzięki przeprowadzonej w gminach inwentaryzacji można konkretnie wskazać, ile wszystkich urządzeń grzewczych należy wymienić. Mowa tu nie tylko o samych kotłach, ale też kominkach, piecach kaflowych itp. Zgodnie z danymi z inwentaryzacji, na całym Mazowszu wymienionych musi zostać ponad 616 tys. urządzeń grzewczych. Najwięcej z nich znajduje się w regionie warszawskim wschodnim (18 proc.), radomskim (17 proc.) oraz siedleckim (15 proc.).

Niestety, wymiana pieców idzie zbyt wolno. W 2021 r. na Mazowszu wymieniono ponad 22 tysiące kotłów (to zaledwie 5 proc. liczby zaplanowanej w POP i jednocześnie 4 proc. liczby kotłów do wymiany wg. uchwały antysmogowej). To za mało aby jakość powietrza uległa odczuwalnej poprawie. Aby jakość powietrza na Mazowszu uległa zdecydowanej poprawie rocznie (od 2021 r. do 2026 r.) na Mazowszu powinno się wymieniać 83 377 kotłów.

Jak zauważa Marcin Podgórski dyrektor departamentu gospodarki odpadami, emisji i pozwoleń zintegrowanych urzędu marszałkowskiego, wsparciem mieszkańców w wymianie źródeł ciepła powinien być rządowy program Czyste Powietrze. – Niestety, od początku jego istnienia do końca lipca br. liczba wniosków z terenu Mazowsza to tylko 40 144. To zdecydowanie za mało. Potwierdza to również raport NIK, w którym podano, że po trzech latach realizacji programu Czyste Powietrze wymieniono zaledwie 2,2 proc. zaplanowanych do wymiany kotłów starej generacji.

 

Pieniądze z UE kluczowe dla ochrony powietrza

Jak mówi Marcin Podgórski z departamentu gospodarki odpadami, emisji i pozwoleń zintegrowanych urzędu marszałkowskiego, dla ochrony powietrza na Mazowszu ogromne znaczenie będą mieć w najbliższych latach środki unijne, których dostępność nadal jest niepewna. – Mówimy o ok. 690 mln euro z regionalnego programu Fundusze Europejskie dla Mazowsza 2021-2027, które w różny sposób przełożą się na większą ochronę środowiska, w tym ochronę powietrza. Należy też pamiętać, o 3 mld euro z Krajowego Planu Odbudowy, które Polska miała otrzymać właśnie na poprawę jakości powietrza. Sytuacja wygląda zatem tak, że mamy programy, plany inwestycyjne, jednak ich uruchomienie jest już zależne od negocjacji KE z rządem – dodaje.

Samorząd planuje kolejne możliwości pomocy

W ramach nowej perspektywy finansowej FEM 2021-2027 samorząd Mazowsza chce uruchomić nowy program „Mazowsze bez smogu”. W ramach projektu przygotowany zostanie serwis internetowy, lokalne grupy działania będą prowadziły akcje edukacyjne, a w mazowieckich gminach, powiatach i grupach działania zostaną zatrudnieni ekodoradcy. Realizacja projektu wesprze wdrażanie działań sprzyjających ochronie powietrza i zarządzanie jakością powietrza, w tym poprawę efektywności energetycznej budynków mieszkalnych, zwiększenie dostępności paliw i energii w gminie czy usprawnienie działań informacyjnych gmin. To ekodoradcy pomogą mieszkańcom zdecydować o potrzebie przeprowadzenia termomodernizacji, jej zakresie i racjonalnych nakładach finansowych. Wartość projektu szacowana jest na ok. 56 mln euro. Potrzeby w tym zakresie są jednak znacznie większe, dlatego wartość projektu może wzrosnąć w zależności od dostępności funduszy. – Program jest w zasadzie gotowy, pozostało nam tylko czekać na zatwierdzenie Funduszy Europejskich dla Mazowsza – zadeklarował dyrektor Marcin Podgórski.

„Mazowsze dla czystego powietrza”

Samorząd województwa w 2023 r. planuje uruchomienie pilotażu nowego programu wsparcia „Mazowsze dla czystego ciepła” z budżetem 5 mln zł. Mazowieckie samorządy będą mogły otrzymać z niego środki na realizację programów osłonowych, obejmujących dodatki do kosztów zakupu opału dla mieszkańców, którzy zmienią system ogrzewania na niskoemisyjny, a także na dofinansowanie najbardziej potrzebującym mieszkańcom wkładu własnego koniecznego do poniesienia w ramach lokalnych i krajowych programów finansowania (np. rządowego programu Czyste Powietrze).

Nadal realizowany będzie program „Mazowsze dla czystego powietrza”. W ramach dotychczasowych edycji programu samorząd Mazowsza przeznaczył na realizację 755 projektów (edukacyjnych, inwentaryzacyjnych, kontrolnych, ekologicznych) 51,5 mln zł. Budżet kolejnej edycji ma wynieść niemal 10,4 mln zł.

Samorząd pracuje także nad uruchomieniem łatwiejszego systemu ostrzegania przed złą jakością powietrza. – Do tej pory komunikaty o tzw. dniach smogowych były generowane przez GIOŚ, a następnie przesyłane do wojewódzkich o powiatowych centrów zarządzania kryzysowego, potem do gmin, które dopiero wówczas publikowały ostrzeżenia np. na swoich stronach internetowych. Chcemy ten proces usprawnić, tak by komunikaty trafiały bezpośrednio do mieszkańców – powiedział dyrektor Marcin Podgórski.

Jak wygląda teraz uchwała antysmogowa?

Na Mazowszu uchwała antysmogowa została wprowadzona już w 2017 roku. Prace nad jej zaostrzeniem trwały od 2020 r. Projekt nowelizacji był poddany w 2021 roku dwukrotnym konsultacjom społecznym i opiniowaniu przez właściwe organy. Radni Mazowsza przegłosowali nowelizację uchwały 26 kwietnia 2022 r. Zgodnie z uchwalonymi przepisami, największe zmiany dotyczą Warszawy, gdzie 1 października 2023 r. ma zostać wprowadzony zakaz spalania węgla. Takie regulacje obejmą też powiaty podwarszawskie, z tym że od 1 stycznia 2028 r.

Według jej zapisów wszystkie nowe kotły na paliwa stałe instalowane po 11 listopada 2017 r. muszą spełniać wymagania tzw. ekoprojektu. Od lipca 2018 roku na Mazowszu obowiązuje także zakaz spalania części paliw stałych – węgla brunatnego, mułów i flotokoncentratów czy miału węglowego i paliw zawierających biomasę o wilgotności w stanie roboczym powyżej 20 proc. Od 1 stycznia 2023 r. obowiązywać będzie z kolei zakaz używania kotłów bezklasowych, tzw. kopciuchów.

Ruszyła kampania „Mazowieckie powietrze – nasza wspólna sprawa”

Na początku miesiąca ruszyła kampania społeczna skierowana do mieszkańców Mazowsza dotycząca ochrony powietrza. Samorząd województwa chce przy jej pomocy dotrzeć do mieszkańców, którzy posiadają źródła ciepła opalane paliwem stałym. Szczególnie ważnym celem jest dotarcie do osób starszych oraz wykluczonych cyfrowo, które jak wynika z badań, są najmniej przekonane do zmiany i mają najsłabszą świadomość problemu. W ramach kampanii mieszkańcy nie tylko są informowani o obowiązkach wynikających z uchwały, ale także o tym jak przygotować się do nadchodzącej zimy i o zaletach poprawy efektywności energetycznej budynków. Twarzą kampanii jest dziennikarz i prezenter Michał Olszański. Za realizację odpowiada Fabryka Komunikacji Społecznej.

1. https://www.focus.pl/artykul/ranking-smogu-na-50-najbardziej-zanieczyszczonych-miast-eu-az-36-jest-w-polsce-180509043616

2. raport opracowany przez Uniwersytet Harvarda we współpracy z Uniwersytetami w Birmingham, Leicester oraz University College London. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0013935121000487

3. Dokumentacja do uchwały nr 162/17 z 24 października 2017 r. Sejmiku Województwa Mazowieckiego (tzw. uchwały antysmogowej)