Groby polskich himalaistów. Symboliczne mogiły ludzi gór (Nie)zapomniani WIDEO

Stefan Bernadzikiewicz (1907-1939) – inżynier mechanik, syn Władysława (1871-1946), pierwszego polskiego konstruktora silnika odrzutowego. Zginął w podczas pierwszej polskiej wyprawy w Himalaje. Bernadzikiewicz oraz kierownik Adam Karpiński ps. Akar (1897-1939), Jakub Bujak i Janusz Klarner mieli zdobyć Nanda Devi East (7434 m.n.p.m.). Ten wyczyn udał się tylko dwóm ostatnim, Karpiński i Bernadzikiewicz zginęli nocą 18/19 lipca 1939 w lawinie lodowo-śnieżnej, która zeszła na założony przez nich obóz III położony na wysokości ok. 6150 m, przy próbie zdobycia szczytu Tirsuli (7074 m.n.p.m.). Na Starych Powązkach znajduje się jego symboliczny grób - kwatera 238-5-9, gdzie pochowany jest także jego brat Tadeusz, który zginął w Powstaniu Warszawskim. Karoiński pochowany jest natomiast w grobie rodzinnym na cmentarzu ewangelickim w Warszawie.

Zbigniew Stepek (1932-1973) i Andrzej Grzązek (1942-1973) – zginęli w Himalajach Lahul na lodospadzie lodowca Batal w drodze na szczyt CB12 (6252 m). Po dwóch tygodniach od wypadku odnaleziono jedynie czekan jednego ze wspinaczy. Wydarzenie to stało się inspiracją do powstania utworu Cień wielkiej góry Budki Suflera, wydanego w 1975 roku, którego autorem tekstu jest znany dziennikarz historyczny Adam Sikorski (ur. 1948). Pamiątkowa tablica upamiętniająca wspinaczy znajduje się na cmentarzu przy ul. Lipowej w Lublinie. Grób symboliczny Zbigniew Stepek ma na cmentarzu Pobitno w Rzeszowie.

Stanisław Latałło (1945-1974) - polski reżyser i operator filmowy, który zmarł w grudniu 1974 podczas wyprawy kierowanej przez Andrzeja Zawadę na Lhotse w Himalajach. Pochowany na Starych Powązkach w Warszawie (kwatera 30 wprost-5-11) W 1996 jego syn Marcin Latałło nakręcił o ojcu film dokumentalny pt. "Ślad".

Bogdan Nowaczyk (1947-1975), Marek Kęsicki (1950-1975), Andrzej Sikorowski (1948-1975) - zginęli 28/29 lipca 1975 na stokach Broad Peak (8011) w Pakistanie podczas zejścia z Broad Peak Middle (8016 m). Wyprawę przeżyli Janusz Kuliś (ur.1950) i Kazimierz Głazek (1939-2005) Było to pierwsze polskie zdobycie szczytu powyżej 8 tysięcy metrów. Tablica upamiętniająca zmarłych wspinaczy znajduje się na Cmentarzu Ofiar Gór w Karpaczu - Kocioł Łomniczki

Alison Chadwick-Onyszkiewicz (1942-1978) – była drugą żoną Janusza Onyszkiewicza (ur.1937), taternika i znanego polityka Unii Wolności. Jego pierwsza żona Witosława Boretti-Onyszkiewicz, zginęła w 1967 przy wycofywaniu się z jaskini Cinckił w Gruzji. Trzecią natomiast jest Joanna Jaraczewska (ur. 1950), wnuczka Józefa Piłsudskiego, z którą ma piątkę dzieci. Chadwick-Onyszkiewicz zginęła podczas I Amerykańskiej Wyprawie Himalajskiej Kobiet na Annapurnę (8091 m), gdzie zginęła wskutek upadku na lodowym stoku blisko obozu V. Plakietka z jej nazwiskiem znajduje się w Kościele St Jamesa church w St Kew w Kornwalii.

Przemysław Nowacki (1948-1981) – zmarł we wrześniu 1981 roku na Maszerbrum (7806 m) w Karakorum z wyziębienia. Razem z nim śmierć poniósł Marek Malatyński (1947-1981) (kw. 143/4/15), którego symboliczny grób znajduje się na Starych Powązkach. Nowacki ma natomiast grób na Powązkach Wojskowych (mamy grób). Wyprawę na Maszerbrum przeżył jedynie Zygmunt Andrzej Heinrich, pseud. „Zyga”, „Dziadek” (1937-1989), który zginął w lawinie na Mont Evereście razem z Eugeniuszem Chrobakiem (1939-1989), Mirosławem „Falco” Dąsalem (1952-1989), Wacławem Otrębą i Mirosławem Gardzielewskim. Wówczas uratował się Andrzej Marciniak (1959-2009), który zginął na Pośredniej Grani (2439 m n.p.m )w słowackich Tatrach odpadając od ściany wraz z blokiem skalnym, który następnie go przygniótł.

Halina Krüger-Syrokomska (1938-1982) - zmarła w czasie kobiecej wyprawy na K2 w 1982, w obozie II na Żebrze Abruzzi. Przyczyną śmierci był prawdopodobnie obrzęk mózgu, spowodowany chorobą wysokościową, lub zator tętnicy płucnej. Ciało pochowano na cmentarzyku poległych wspinaczy, którzy zginęli w czasie wyprawy na K2. Symboliczny grób znajduje się na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 32 wprost-1-37/38).

Rok 1986 dla polskiego himalaizmu zaczął się tragicznie. Andrzej Czok (1948-1986) zmarł na obrzęk płuc na stokach Kanczendzongi (8598 m.n.p.m.). Jego ciało pochowano w szczelinie lodowej.

Wojciech Wróż (1942-1986) – polski himalaista, zginął podczas wyprawy na K2 3 sierpnia 1986 roku. Bez tlenu wszedł na wierzchołek południowo-zachodnim filarem (Magic Line) wraz z Peterem Božikiem i Przemysławem Piaseckim. Zginął podczas zejścia ze szczytu – prawdopodobnie zsunął się z końcówki liny poręczowej na górnych stokach tzw. Żebra Abruzzów, na wysokości ok. 8100 m. Jego symboliczny grób znajduje się na Cmentarzu Junikowo w Poznaniu. Był jedną z 13 ofiar tragicznego sezonu wspinaczkowego na najwyższy szczyt Karakorum. Z Polaków zginęli wówczas także Tadeusz Piotrowski (1940-1986) i Dobrosława Miodowicz-Wolf ps. Mrówka (1953-1986). Piotrowski w wyniku awarii raków, na zalodzonym odcinku tuż poniżej zwieńczenia Żebra Abruzzów spadł wprost na partnera, Jerzego Kukuczkę, który nie był w stanie zatrzymać go przed dalszym upadkiem w przepaść. Symboliczny grób Piotrowskiego znajduje się w Szczecinie na Cmentarzu Centralnym. Miodowicz-Wolf była siostrą późniejszego polityka Platformy Obywatelskiej Konstantego Miodowicza (1951-2013) i córką Alfreda Miodowicza (ur. 1929), znanego działacza komunistycznego. Zmarła w wyniku choroby wysokościowaej – obrzęk płuc i obrzęk mózgu. Została pochowana w pobliżu K2 w 1987 roku. Jej symboliczny grób znajduje się na cmentarzu w Końskich.

Jerzy Kukuczka (1948-1989) – jeden z najwybitniejszych himalaistów w historii. Zdobywca wszystkich 14. Ośmiotysięczników, jako druga osoba w historii. Zginął na wysokości 8300 metrów 24 października 1989 podczas wejścia na Lhotse nową drogą przez słynną, niezdobytą wówczas południową ścianę. Szczyt atakował wspólnie z Ryszardem Pawłowskim. Kukuczka wspinał się jako pierwszy i tuż przed granią szczytową odpadł. Lina, nie wytrzymując obciążenia, pękła, a wspinacz spadł w dwukilometrową przepaść. Ciała Kukuczki nigdy nie odnaleziono, ale oficjalna wersja brzmiała, że Kukuczkę pochowano w lodowej szczelinie, nieopodal miejsca upadku. Taki krok był podyktowany wymaganiem odnalezienia ciała do wypłaty odszkodowania dla rodziny zmarłego Jerzy Kukuczka miał żonę Cecylię Ogrodzińską oraz dwóch synów: Macieja i Wojciecha Młodszy z jego synów, Wojciech, zdobył Mount Everest.

Swojego grobu nie ma także Wanda Rutkiewicz (1943-1992), która zaginęła na stokach Kanczendzongi w Himalajach. Jej życie naznaczone było pasmem tragedii. Tuż po wojnie straciła o dwa lata starszego brata Jurka, który zginął od niewybuchu po tym jak razem z kolegą wrzucili go do ogniska. W 1972 roku jej ojciec Zbigniew został zamordowany przez ludzi, którym wynajmował mieszkanie w Łańcucie. W 1990 roku straciła natomiast partnera Kurta Lyncke, który zginął podczas wspinaczki na Broad Peak.

Tadeusz Kudelski (1954-1999) – zginął prawdopodobnie spadając pomiędzy Pierwszym a Drugim Uskokiem podczas zejścia z Mont Everestu. Jego ciała nigdy nie odnaleziono. Symboliczny grób himalaisty znajduje się na cmentarzu we wsi Lubno (woj. lubuskie). Głaz, z którego jest pomnik, został przywieziony z łańcucha górskiego Himalaje.

Maciej Berbeka (1954-2013) – jeden z najbardziej doświadczonych polskich himalaistów, który zginął 6 marca 2013 w drodze powrotnej z Broad Peak (8051 m n.p.m.). Było to pierwsze zimowe wejście na ten szczyt. Razem z Berbeką śmierć poniósł także Tomasz Kowalski (1985-2013). Wyprawę przeżyli Artur Małek (ur.1979) i Adam Bielecki (ur.1983). Na poszukiwanie ciała brata cztery miesiące później wyruszył brat Maćka, Jacek Berbeka (ur. 1959), znany alpinista. Udało mu się jedynie odnaleźć ciało Kowalskiego, które zostało pochowane w szczelinie na wysokości 7860 m.n.p.m. Symboliczny grób Macieja Berbeki znajduje się na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem. Jest także tablica poświęcona himalaiście na grobie jego ojca, Krzysztofa na Nowym Cmentarzu w Zakopanem, gdzie w 2018 roku pochowano także żonę Maćka, malarkę Ewę Dyakowską-Berbekę (1957-2018). Krzysztof Berbeka (1930-1964) zmarł na skutek urazów i odmrożeń, jakich doznał podczas wypadku 18 marca 1964 r., w czasie zejścia z Dent d’Hérens (4171 m n.p.m.) w Alpach

Zginęłi w Alpach i Tatrach

Samuel Skierski (1942-1968) – rysownik i malarz, który zginął 24 sierpnia 1968 r. w lawinie seraków na wschodniej ścianie Mont Blanc, podczas pokonywania drogi Poire. Został pochowany na cmentarzu ewangelicko-reformowanym w Warszawie. Wraz z nim śmierć poniósł francuski alpinista Jacques Fourier.

Mieczysław Karłowicz (1876-1909) – polski kompozytor i taternik. Zginął pod lawą podczas samotnej wycieczki górskiej na nartach, w drodze z Hali Gąsienicowej do Czarnego Stawu, u stóp Małego Kościelca. Obecnie znajduje się tam tablica pamiątkowa. Pochowany został 16 lutego na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 33-4-24).

Zofia Krókowska (1903-1928) – taterniczka i harcmistrzyni. Zginęła wraz z Jadwigą Honowską (1904-1928) podczas próby przejścia południowej ściany Ostrego Szczytu (2360 m.n.p.m).

Wiesław Stanisławski (1909-1933) – wspinał się z Mieczysławem Szczuką (1898-1927) – artystą plastykiem, który zginął na Zmarłej Turni, z Bronisławem Czechem (1908-1944, zginął w Auschwitz), czy też ze Zbigniewem Gieysztorem – zginął w 1930 roku podczas wspinaczki na Żabi Szczyt Wyżni Pierwszy jego większy sukces to pokonanie w 1928 r. wraz z Justynem Wojsznisem zachodniej ściany Kościelca nową drogą w linii bezskutecznych ataków innych taterników. Przy próbie jej powtórzenia rok później zginął Mieczysław Świerz (1891-1929).Potem razem z Czechem i Lidą Skotnicówną pokonali północną ścianę Żabiego Konia, co okazało się zdarzeniem przełomowym w historii taternictwa.  Lida Skotnicówna (1913-1929) i jej siostra Marzena (1911-1929) zginęły próbując pokonać południową ścianę Zamarłej Turni (2179)/ Pochowane są na cmentarzu parafialnym na ul. Nowotarskiej w Zakopanem. Wiesław Stanisławski zginął podczas próby wspinaczki na zachodniej ścianie niepozornego Kościołka w Dolinie Batyżowieckiej. Razem z nim śmierć poniósł jego partner Witold Wojnar. Został pochowany w na Starych Powązkach (kw. 144-4-14). Tablica upamiętniająca Stanisławskiego i Wojnara znajduje się na Symbolicznym Cmentarzu Ofiar Tatr pod Osterwą w Tatrach Słowackich.

Stanisław Nowkuński (1903-1936) - polski inżynier, konstruktor silników lotniczych. Zginął tragicznie podczas wspinaczki w Tatrach, podczas zejścia z Czarnego Szczytu (2429 m.n.p.m.) Został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 196-4-23).

Roman Górowski (1900-1938) - aktor, który zginął tragicznie w Tatrach w drodze na Kozi Wierch (2291 m.n.p.m.). Po pokonaniu Żlebu Kulczyńskiego w drodze na Granaty, trawersując stromą płytę skalną, poślizgnął się i spadł w 100 metrową przepaść, ponosząc śmierć na miejscu. Do tragedii doszło 10 sierpnia 1938 roku. Roman Górowski wspinał się w towarzystwie emerytowanego pilota, por. Wacława Honowskiego, który był świadkiem tragedii. Aktor, który był doświadczonym taternikiem, zmarł na skutek złamania podstawy czaszki. Doznał także licznych złamań i obrażeń wewnętrznych. Ciało Górowskiego do Zakopanego z Hali Gąsienicowej zniosło Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe. Aktor znany z licznych występów teatralnych został pochowany na Cmentarzu Bródnowskim w Warszawie.

Andrzej Wróblewski (1927-1957) – malarz, syn Bronisława (1888-1941) profesora prawa na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie, który zmarł na serce podczas rewizji mieszkania przez hitlerowców. Został pochowany na Cmentarzu na Rossie. Andrzej zmarł idąc drogą Oswalda Balzera w Tatrach, prawdopodobnie na zawał serca. Zwłoki znaleziono na poboczu zaśnieżonej drogi między Toporową Cyrhlą a Zazadnią. Pochowany został na cmentarzu Salwatorskim w Krakowie.

Jan Długosz (1929-1962) - zginął 2 lipca 1962 r. wskutek upadku z grani Zadniego Kościelca w Tatrach Wysokich, kiedy kontrolował kursy wspinaczkowe na łatwej drodze. Był to kurs dla żołnierzy powietrznodesantowców Przechodził z rejonu ćwiczeń drugiej kompanii do rejonu trzeciej. Pochowany został na Cmentarzu Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku. Pomysłodawcą nagrobka był partner od liny, architekt z zawodu – Jerzy Pilitowski, który zdecydował, by zamiast pomnika w miejscu pochówku postawić ważący ponad trzy tony kamień, pochodzący z moreny Morskiego Oka – miejsca, w którym zwykł odpoczywać po wspinaczce. Po ustawieniu tego głazu przez kilka dni górale w odświętnych strojach pełnili przy nim wartę.

Wojciech Biederman (1942-1964) – zginał w Tatrach na Galerii Gankowej wskutek odpadnięcia na drodze Orłowskiego. Został pochowany na cmentarzu parafialnym w Korczynie koło Krosna. Jego brat Jerzy (1933–1959), taternik i alpinista, zginął w Tatrach przysypany lawiną w okolicy Wyżniego Żabiego Stawu Białczańskiegorazem razem z Józefem Panfiłem i Mirosławem Hensoldem (1929–1959). Pochowano ich w zbiorowej mogle na parafialnym cmentarzu w Zakopanem.

Stefan Brzoza (1950-1985) – pieśniarz uliczny, działacz opozycji antykomunistycznej, Zginął w w niewyjaśnionych okolicznościach w czasie samotnej wędrówki po Tatrach w drodze na Kocioł Świnicki. Został pochowany na cmentarzu ewangelicko-augsburskim w Warszawie

Piotr Amsterdamski (1955-2008) – astronom, tłumacz, bratanek prof. Stefana Amsterdamskiego. Zginął 12 lutego 2008 podczas samotnej wspinaczki na Filarze Mięguszowieckiego Szczytu Wielkiego (2439 m.n.p.m.) w Tatrach, a jego ciało zostało znalezione w tzw. Dolnym Kominie przez zespół ratowników TOPR, który wybierał się na tę samą drogę. Pochowany został 22 lutego 2008 na Cmentarzu Komunalnym w Łodzi przy ulicy Smutnej.

Elżbieta Fijałkowska „Glejza” (1953-2014) - córka doktora Andrzeja Sosnowskiego dyrektora łódzkiego ZOO. Zginęła podczas wspinaczki w masywie Czarnego Szczytu, w głównej grani Tatr w słowackich Tatrach Wysokich na wysokości około 2200 m n.p.m. Pochowana na łódzkim cmentarzu na Mani. Autorem pomnika na jej grobie jest architekt Tomasz Skorupa.