Zdrajcy Polski. Groby kolaborantów i konfidentów. Wśród nich aktorzy (Nie)zapomniani WIDEO

Igo Sym (1896-1941), właśc. Karol Antoni Juliusz Sym - polski aktor, syn Antoniego Syma (1862-1935) kw. 348/2/14, dyrektora Lasów Państwowych w Białowieży i Austriaczki Julii Seppi. Miał brata Ernesta (1893-1950), biochemika, profesora chemii i wykładowcę akademickiego i uczestnika Powstania Warszawskiego, który w czasie II wojny światowej konstruował materiały wybuchowe i toksyny bakteryjne dla AK. Zginął w wypadku samochodowym kw. 132/6/18 oraz Alfreda (1899–1973) - dyrygenta orkiestry w Wojsku Polskim, uczestnika kampanii wrześniowej, po której trafił do niewoli. Po wojnie osiadł w Austrii. Igo Sym debiutował w 1925 roku w filmie "Wampiry Warszawy". Potem były takie produkcje jak: Szpieg w masce, Żona i nie żona oraz Złota maska. Występował także w Austrii i Niemczech. Grał także w teatrach rewiowych i występował z recitalami. Jego kochanką była Marlena Dietrich, której podarował w prezencie swoją grającą piłę z dedykacją "Igo, Wiedeń 1927".

W czasie obrony Warszawy we wrześniu 1939 roku pracował w Straży Obywatelskiej kopiąc rowy i wydobywając rannych spod gruzów. Po kapitulacji stolicy zaczął pracować dla władz okupacyjnych jako tłumacz w magistracie. W połowie 1940 roku Związek Walki Zbrojnej znalazł dowody na współpracę Syma z Abwehrą. Śledztwo prowadził Roman Niewiarowicz (1902-1972), reżyser Teatru Komedia, rotmistrz WP kw. 116-4-17,18. Głównym zadaniem konfidenta było prześwietlenie polskiego środowiska aktorskiego. Powierzono mu prowadzenie dawnego Teatru Polskiego oraz zarządaniem kinem "Helgoland", który był tylko dla Niemców. Werbował także polskich aktorów do antypolskiego filmu "Heimkehr" (Powrót do ojczyzny).

Według różnych źródeł miał się przyczynić do aresztowania przez Gestapo Hanki Ordonówny oraz do uwolnienia brata Alfreda z obozu jenieckiego. 7 marca 1941 roku wykonano na Symie wyrok śmierci, który dwa dni wcześniej zatwierdził Wojskowy Sąd Specjalny ZWZ. Aktor został zastrzelony jako niebezpieczny agent niemiecki w swoim mieszkaniu przy ulicy Mazowieckiej 10. Wyrok wykonali żołnierze podzwiemia ZWZ - ppor. Bohdan Rogoliński, ps. „Szary”, ppor. Roman Rozmiłowski (1915-1944), ps. „Zawada i kpr. Wiktor Klimaszewski, ps. „Mały”. W odwecie władze niemieckie dokonały rozstrzelania 21 mężczyzn w Palmirach oraz dokonały serii aresztowań w środowisku aktorskim. Do niewoli trafili m.in. Elżbieta Barszczewska i Zbigniew Sawan oraz Leon Schiller i Stefan Jaracz, który zostali wysłani do Auschwitz. Rozesłano także listy gończe za Dobiesławem Damięckim i Ireną Górską. Igo Sym oficjalnie nie ma grobu. Według różnych plotek pochowany jest jednak w mogole ojca Antoniego na Starych Powązkach.

Andrzej Szalawski, właśc. Andrzej Wojciech Pluciński, ps. „Florian” (1911-1986) - polski aktor znany z roli Juranda ze Spychowa w "Krzyżakach", czy Herman Buchholz w "Ziemii obiecanej". Zagrał także w takich producjach jak: "Człowiek z M-3", "Znachor", "07 zgłoś się" czy "Lalka". W czasie kampanii wrześniowej jako podporucznik walczył w obronie Lwowa. Po zajęciu miasta przez Armię Czerwoną nie zarejestrował się jako oficer i uniknął śmierci w Katyniu. Później osądzony o kolaborację z Niemcami. Wszystko przez pracę w niemieckiej kronice filmowej, gdzie pracował jako lektor. Odczytywał także komunikaty nadawane przez głośniki uliczne tzw. szczekaczki. Mało kto wiedział, że był on członkiem ZWZ i AK i dostarczał cenne informacje o planach propagandowych i agentach.

Po wojnie nie przeszedł jednak pozytywnie weryfikacji ZASP. Komisja prowadzona przez reżysera Bohdana Korzeniowskiego (1905-1992) zakazała mu gry aktorskiej na okres trzech lat. Korzeniowski do końca był przekonany, że Szalawski był konfidentem. W czasie okupacji po jego donosie struktury AK skazały aktora na karę ścięcie głowy na łyso. Ostatecznie Szalawski ostrzygł się sam. By się utrzymać wyjechał na Ziemie Odzyskane gdzie pracował jako szofer. W 1948 roku aresztowany przez UB pod zarzutem „współpracy z hitlerowcami i działania na szkodę Narodu Polskiego”. Skazany na cztery lata więzienia i konfiskatę mienia. Bolesław Bierut nie skorzystał z prawa łaski. Uniewinniony z zarzutów dopiero w 1952 roku. Do filmu wrócił w 1956 roku rolą we "Wrakach". Mimo oczyszczenia z zarzutów i zatarciu skazania spotykał się niemal do końca życia z ostracyzmem w środowisku filmowym. Nigdy nie doczekał się rehabilitacji. Z żoną Izabellą Wilczyńską (1920-2012) wychowywał syna aktorki, Marcina Trońskiego znanego z serialu "Klan", syna dziennikarza Bronisława Trońskiego (1921-2012). Zmarł na wylew krwi do mózgu i został pochowany na Strarych Powązkach (kw. 256-1-20). Na jego grobie nie było krzyża. „Uważałam, że swój krzyż Andrzej nosił na barkach przez większą część życia – tłumaczyła jego żona. – Nie chciałam, żeby cień krzyża padał jeszcze na jego grób - dodała. Bratem Andrzeja Szalawskiego był aktor Michał Pluciński, który zagrał w Heimkehr.

Michał Pluciński (1908-1978) - polski aktor, który w 1941 roku wystąpił w antypolskim, nazistowskim, propagandowym filmie Heimkehr, w którym wcielił się w rolę sierżanta policji. Za udział w tym filmie władze podziemne skazały Plucińskiego na karę infamii, a w 1948 aktor został skazany na 5 lat więzienia. Do gry wrócił w 1958 roku. Wystąpił m.in. w "Stawce większej niż życie", "Lalce" i "Nocach i dniach". Został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 281-1-21).

W Heimkehr zagrali także: Józef Kondrat (1902-1974), stryj Marka Kondrata - Zrehabilitował się, działając w latach 1941-44 w organizacjach podziemnych i w partyzantce. Pochowany na Powązkach Wojskowych kwatera 23C-3-7, Bogusław Samborski, który zmarł prawdopodobnie w 1970 roku w Argentynie (w procesie zaocznym, został skazany na dożywocie) Józef Horwath - został zatrzelony przez Niemców w 1943 lub 1944 roku, Tadeusz Żelski (1895-1944) - zginął w Powstaniu Warszawskim, jego synem był aktor Jacek Brick (1930-2010), Juliusz Łuszczewski (1892-1971), skazany na trzy lata więzienia - pochowany na Cmentarzu Bródnowskim, Stefan Golczewski (1893-1969), Wanda Szczepańska (1895-1970) - Cm. Wolski i Anna Chodakowska (1920-1991) - skazana na infamię.

Ludwik Kalkstein-Stoliński, pseudonimy Hanka, Granica (1920-1994) - polski literat, żołnierz ZWZ, agent Gestapo. Za działania w czasie okupacji odznaczony Krzyżem Walecznych za kradzież niemieckiego planu sytuacyjnego lądowisk w okupowanej Europie oraz receptury nowego stopu aluminium. Aresztowany w kwietniu 1942 roku zgodził się na współpracę po wielogodzinnych torturach i zatrzymaniu jego rodziców. Od października 1942 agent Gestapo działający pod nazwiskami Paul Heuchel i Konrad Stark. AK dostało informację o jego śmierci. Do siatki wywiadowczej wciągnął swojego szwagra, dziennikarza Eugeniusza Świerczewskiego ps. Gens (1894-1944), męża swojej siostry i swoją przyszłą żonę Blankę Kaczorowską (1922-2004) ps. Sroka. Jego grupa przyczyniła się do aresztowania 30 czerwca 1943 gen. Stefana Roweckiego. Bilans działalności Kalksteina w okresie 1942–1943 to ponad 500 aresztowanych dowódców i współpracowników wywiadu Armii Krajowej. Świerczewski został skazany przez AK na karę śmierć. Wyrok 20 czerwca 1944 wykonała grupa Stefana Rysia (1906-1975). Jego żona Nina Świerczewska (1907-1944) była aktorką. W czasie wojny więziona na Pawiaku, zmarła w tym samym roku co mąż w czasie porodu córki. Została pochowana na Starych Powązkach (kw. 303/7/28-29). Spoczywa tu także matka Ludwika z Kucińskich 1883-1972.

Ludwik Kalkstein i jego żona Blanka Kaczorowska także zostali skazani na karę śmierci. Wyroku nie wykonano z uwagi na ciążę Kaczorowskiej. Ta ukrywała się na terenie III Rzeszy, gdzie rozwiodła się z mężem. Po wojnie wróciła do Polski i w 1952 roku została aresztowana przez UB. Skazano ją na dożywocie. Wyrok zmieniono jednak na 10 lat i wypuszczono ją po 5 latach w 1958 roku. Po wyjściu na wolność stała się tajnym agentem Służby Bezpieczeństwa o ps. Katarzyna. W 1971 roku wyemigrowała do francji. Zmarła w Bry-sur-Marne.

Ludwik Kalkstein ukrył się natomiast w dzielnicy niemieckiej i wstąpił do SS. W czasie powstania warszawskiego jednak nie walczył. Po wojnie zmieniał nazwisko na Święcki, Świerk i Świerkiewicz. Pracował m.in. jako kierownik szkoły podstawowej w Chorzewie, czy szefem spółdzielni rybackie w Niechorzu. Był także dziennikarzem "Kuriera Szczecińskiego". Po nieudanym przekroczeniu granicy zgodził się współpracować z SB pod ps. Granica. Nie odkryto wówczas jego prawdziwej tożsamości. Należał do Związku Literatów Polskich. W 1953 roku aresztowany przez funkcjonariuszy Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego i skazany na dożywocie. Po odwilży w 1956 roku wyrok zamieniono na 12 lat więzienia. Na wolność wyszedł w 1965 roku W 1966 zmienił nazwisko na Ludwik Kalkstein-Stoliński, a w 1968 na Ludwik Stoliński. Związał się z właścicielką sklepu, z którą zamieszkał w Zielonej Górze. W 1973 roku w Piasecznie prowadził kurzą fermę z partnerką Teresą Ciesielską. Po odnalezieniu przez dawnego kolegę z konspiracji uciekł do miejscowości Utrata pod Jarocinem, gdzie miał wielką fermę świń. W 1979 roku ponownie zmienił personalia, przyjmując nazwisko żony na Ciesielski. Po polejnym zdenuncjowaniu uciekł do Francji, gdzie mieszkał jego syn ze związku z Blanką Kaczorowską. Potem udał się do Monachium, gdzie zamieszkał jako Edward Ciesielski (personalia byłego męża Teresy Ciesielskiej, uciekiniera z obozu Auschwitz, razem z Witoldem Pileckim). Pracował w bibliotece Polskiej Misji Katolickiej. Zmarł 26 października 1994 w Monachium i został pochowany na Cmentarzu Leśnym. Grób już nie istnieje. Został zlikwidowany w 2005 roku z powodu braku opłat. Na Starych Powązkach znajduje się natomiast grób jego pradziadków Teodora i Teodozji.

Od lat krążą plotki, że Ludwik Kalkstein jest współautorem serialu "Czarne chmury" (1973), wzorowanym na życiu jego przodka. Krystian Kalkstein-Stoliński (1630-1672) był pierwowzorem postaci pułkownika Krzysztofa Dowgirda (w tej roli Leonard Pietraszak), głównego bohatera serialu Czarne chmury (1973). Został on porwany i ścięty za obrazę elektora Fryderyka Wilhelma (1620-1688), księcia pruskiego z dynastii Hohenzollerów.

Józef Staszauer ps. Aston (1908-1943), oficer Oddziału V KG AK, który współpracował z Niemcami i był groźnym konfidentem Gestapo. Zginął 8 października 1943 razem z żoną i szwagrem zastrzelony w kawiarni "Bar za kotarą" . Podczas akcji referatu 993/W o kryptonim „Wapiennik” zginęło także siedmiu Niemców i konfidentów oraz cztery przypadkowe osoby. Jedną z takich ofiar była aktorka Maria Malanowicz-Niedzielska (1899-1943) , która w czasie wojny działała w AK i pracowała jako kelnerka "Barze za kotarą". Była żoną inż. rolnika Tadeusza Niedziel­skiego, posła na Sejm w latach 1922-1927 i prezesa Związku Teatrów Ludowych i aktora Leszka Stępowskiego (ślub 5 VI 1936 w Wilnie). Pochowana na Cmentarzu Ewangelickim w Warszawie. Jej siostrzeńcem jest aktor Zygmunt Malanowicz.