Zbrodniarze komunistyczni. Groby katów, sędziów i funkcjonariuszy MBP. Niezapomniani

Eugeniusz Chimczak (1921-2012) - zbrodniarz i oprawca okresu stalinizmu (1944-1956), oficer UB, śledczy - Cmentarz Północny. Awansował do stopnia majora i został przeniesiony do Warszawy. Źródła i relacje przesłuchiwanych w procesach stalinowskich wskazują, że był jednym z najokrutniejszych śledczych. Przesłuchiwał m.in. Tadeusza Płużańskiego w śledztwie związanym z grupą Witolda, a także samego rotmistrza Witolda Pileckiego. W 1946 odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi. Służbę w aparacie bezpieczeństwa PRL zakończył w stopniu pułkownika 15 czerwca 1984 roku. W 1996 roku został skazany w procesie Adama Humera na 7,5 roku więzienia, nie odbył ani dnia kary ze względu na zły stan zdrowia. 

Piotr Śmietański (1899-1950) - kat, jeden z głównych egzekutorów w Polsce Ludowej w okresie stalinizmu, funkcjonariusz Urzędu Bezpieczeństwa w stopniu starszego sierżanta. Ukończył cztery klasy szkoły powszechnej, pracował jako robotnik budowlany. Zmobilizowany, uczestniczył w wojnie polsko-bolszewickiej w stopniu szeregowca. W 1923 wstąpił do Komunistycznej Partii Robotniczej Polski, przyjął pseudonim Mojżesz. Od 1943 członek Polskiej Partii Robotniczej, w 1944 wstąpił do Armii Ludowej. 17 stycznia 1945 został funkcjonariuszem sekcji VII wydziału I Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Warszawie w randze wywiadowcy. Od 1 lutego 1947 pozostawał do dyspozycji szefa i w randze starszego sierżanta był dowódcą plutonu egzekucyjnego w więzieniu mokotowskim, faktycznie jednoosobowo dokonującym egzekucji. Osobiście wykonywał kary śmierci. W okresie stalinowskim był wykonawcą wyroków śmierci na wielu żołnierzach wyklętych, byłych oficerach Armii Krajowej, w tym m.in. na por. Jerzym Miatkowskim, por. Tadeuszu Pelaku, por. Edmundzie Tudruju, por. Arkadiuszu Wasilewskim, por. Romanie Grońskim, kapitanie Stanisławie Łukasiku, majorze Hieronimie Dekutowskim (zabitych przez Śmietańskiego jednego dnia – 7 marca 1949). 25 maja 1948 wykonał wyrok śmierci na rotmistrzu Witoldzie Pileckim. Jego żoną była od 1923 Eufemia z Chmielewskich. Mieli trzy córki: Irenę (ur. 1924), Zofię (ur. 1926) i Zdzisławę (ur. 1933). Irena i Zdzisława pracowały po 1945 również w Ministerstwie Bezpieczeństwa Publicznego. Zmarł na gruźlicę i został pochowany na Cmentarzu Bródnowskim. Miejsce grobowe dalej istnieje, nagrobek się nie zachował.

Aleksander Drej (1905-1974) - polski kat w czasach PRL, funkcjonariusz UB. W więzieniu na Mokotowie wykonywał wyroki śmierci strzałem w potylicę. Etatowy funkcjonariusz MO w stopniu starszego sierżanta. Był ostatnim polskim katem, którego imię i nazwisko są publicznie znane. Został pochowany na Powązkach Wojskowych.  Osoby, które zabił: ppłk Antoni Olechnowicz ps. „Pohorecki” (1905-1951) – ostatni komendant Okręgu Wileńskiego Armii Krajowej, mjr Zygmunt Szendzielarz (1910-1951) ps. „Łupaszka” – dowódca 5. Wileńskiej Brygady Armii Krajowej, ppłk Łukasz Ciepliński (1913-1951) – prezes IV Zarządu WiN, kpt. Henryk Borowski ps. „Trzmiel” (1913-1951) – dowódca Ośrodka Mobilizacyjnego Wileńskiego Okręgu Armii Krajowej

Józef Badecki (1908-1982) - pułkownik ludowego Wojska Polskiego, sędzia sądów wojskowych. Ukończył wydział prawa Uniwersytetu im. Jana Kazimierza we Lwowie. Brał udział w kampanii wrześniowej. Jako sędzia stalinowskiego aparatu represji orzekł co najmniej 29 kar śmierci[2]. Od 3 do 15 listopada 1948 r. przewodniczył rozprawie przeciwko Hieronimowi Dekutowskiemu „Zaporze” i siedmiu jego podkomendnym, z których sześciu oraz Dekutowski zostało skazanych na karę śmierci. Przyczynił się do przedłużenia (ex post) tymczasowego aresztowania płk. Aleksandra Krzyżanowskiego „Wilka”. Brał udział jako sędzia w rozprawie przeciwko rotmistrzowi Witoldowi Pileckiemu. Nie został osądzony za mordy sądowe. Pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie.

Józef Różański (1907-1981), znany także jako Jacek Różański, pierwotnie Józef Goldberg - prawnik żydowskiego pochodzenia, oficer NKWD i MBP, poseł na Sejm Ustawodawczy, zbrodniarz stalinowski. Syn działacza syjonistycznego i redaktora Abrahama Goldberga (1880–1933 - cmentarz żydowski w Warszawie) i Anny (Chany) Różańskiej (zm. 1927). Miał dwoje starszego rodzeństwa: siostrę Julię (Judytę, zm. 1943) i brata Beniamina, znanego później jako Jerzy Borejsza (1905–1952), publicysty, działacza komunistycznego i propagandzisty - Powązki Wojskowe. Różański związany był z działaczką komunistyczną Belą Frenkiel (1907–1988). 1 lipca 1947 został pułkownikiem służb bezpieczeństwa i dyrektorem Departamentu Śledczego MBP w stopniu kapitana WP. W czasie przesłuchiwań więźniów był niezwykle brutalny, stosował tortury. Nadzorował śledztwo w sprawie Witolda Pileckiego i jest faktycznym sprawcą skazania go na karę śmierci. W marcu 1954 roku zwolniony z MBP, pracował później jako dyrektor w Państwowym Instytucie Wydawniczym. Decyzją Biura Politycznego KC PZPR aresztowany i oskarżony o stosowanie tortur w czasie śledztwa. W czasie procesu w grudniu 1955 oskarżony o przekroczenie uprawnień i naruszenie dobrego imienia PRL. Skazany dwukrotnie na pięć lat więzienia. Na mocy amnestii zmniejszono mu wyrok do 3 lat i 4 miesięcy pozbawienia wolności. Ponowny proces Różańskiego odbył się w 1957 roku. Skazany na 15 lat więzienia za stosowanie „niehumanitarnych metod” w pracy śledczej. Razem z nim na ławie oskarżonych zasiedli Anatol Fejgin (1909-2002) i Roman Romkowski (1907-1968). Wyszedł na wolność w październiku 1964 roku, kiedy to Rada Państwa zastosowała prawo łaski. Został urzędnikiem w Mennicy Państwowej w Warszawie, aż do przejścia na emeryturę w 1969. Nigdy nie wykazał skruchy z powodu popełnionych zbrodni. Zmarł na nowotwór i został pochowany na cmentarzu żydowskim przy ul. Okopowej w Warszawie.

Anatol Fejgin (1909-2002) był członkiem KPP, PPR i PZPR, funkcjonariuszem aparatu bezpieczeństwa Informacji Wojskowej i Urzędu Bezpieczeństwa PRL Został usunięty z MBP i PZPR za nadużywanie władzy, aresztowany i skazany na 12 lat. Wszystko wydarzyło się po ucieczce na Zachód pułkownika Józefa Światły, który w Radiu Wolna Europa opowiedział o brutalnych śledztwach na działaczach antykomunistycznych. Wyszedł na wolność w 1964 roku. Od 1966 roku pracował w dziale księgowości w Instytucie Badań Jądrowych. Po zwolnieniu z pracy, znalazł zatrudnienie w Ministerstwie Łączności. Pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.

Roman Romkowski (1907-1968) właściwie Nasiek (Natan) Grinszpan-Kikiel - generał brygady bezpieczeństwa publicznego PRL, długoletni (1945–1954) wiceminister bezpieczeństwa publicznego. Zbrodniarz komunistyczny okresu stalinizmu, skazany w marcu 1957 na 15 lat więzienia, ułaskawiony w 1964. Pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach. Jego grób jest w opłakanym stanie, nie ma nawet tabliczki z imieniem i nazwiskiem.

Józef Światło (1915-1994), pierwotnie Izaak Fleischfarb. Nazwisko Światło nosił po drugiej żonie, Justynie. Wysoki funkcjonariusz Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego (podpułkownik), m.in. wicedyrektor Departamentu X MBP. Obawiając się czystek po aresztowaniu Ławrientija Berii w 1953, uciekł na Zachód podczas podróży służbowej do Berlina Wschodniego. W 1962 roku pozbawiony stopnia oficerskiego. Wyemigrował z Niemiec do USA, gdzie przeszedł operację plastyczną i zmienił personalia. Żona i dzieci po 1968 roku wyemigrowały do Izraela. Informację o jego śmierci dopiero w 2010 roku potwierdziły władze Stanów Zjednoczonych.

Stanisław Radkiewicz (1903-1987) - generał dywizji bezpieczeństwa publicznego, kierownik resortu bezpieczeństwa publicznego w PKWN (1944), minister bezpieczeństwa publicznego (1944–1954), minister Państwowych Gospodarstw Rolnych (1954–1956). Odpowiedzialny za liczne zbrodnie w okresie powojennym. Jego żoną była Ruta Radkiewicz z domu Tajch (1912–1985), działaczka ruchu robotniczego[14]. Oboje zostali pochowani na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach. Jego brat Antoni, funkcjonariusz WKP, został w 1937 aresztowany i stracony przez NKWD, także siostra Anna była represjonowana i zesłana do Republiki Komi.

Mieczysław Mietkowski (1903-1990), właściwie Mojżesz Bobrowicki - generał brygady bezpieczeństwa publicznego i wiceminister bezpieczeństwa publicznego (1945–1954) Został pochowany wraz z żoną Henryką z domu Haaze (1905–1983) na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach. Był dziadkiem Andrzeja Mietkowskiego, dziennikarza, działacza opozycji demokratycznej w PRL.

Jan Hryckowian (1907-1975) - prawnik, sędzia wojskowy Wojska Polskiego i ludowego Wojska Polskiego, adwokat. Odpowiedzialny za szereg mordów sądowych w latach 1946–1948. Urodził się w USA, w rodzinie górniczej. Ukończył studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego. W czasie wojny aresztowany przez Niemców i osadzony w areszcie na ul. Montelupich. Należał do AK. W 1945 roku zgłosił się do LWP. Od 1947 roku podpułkownik. Był sędzią orzekającym m.in. w procesie pokazowym pułkownika Jana Rzepeckiego i innych oficerów AK i WiN – Mariana Gołębiewskiego, Tadeusza Jachimka, Henryka Żuka i Jana Szczurka-Cergowskiego (tzw. proces I Zarządu Głównego WiN). W sprawach tych zapadły wyroki śmierci i długoletniego więzienia. Sąd pod jego przewodnictwem skazała na karę śmierci kawalera Orderu Virtuti Militari Konrada Dybowskiego (1919-1947) wraz z ojcem Władysławem Dybowskim (1892-1947). W 1950 roku zwolniony ze służby wojskowej. Pracował później jako adwokat. W dniach 14–21 września 1953 w czasie procesu pokazowego biskupa Czesława Kaczmarka (1895-1963) był obrońcą siostry zakonnej Walerii Niklewskiej i podobnie jak inni obrońcy pomagał prokuratorom, zastraszając i namawiając swoich klientów do przyznania się do winy. Jego żoną była Stanisława z d. Kurakiewicz, primo voto Wierzbicka, w czasie wojny współpracownik gen. Augusta Emila Fieldorfa, odznaczona Virtuti Militari. Pochowany na Starych. Na grobie widnieje napis, że był podpułkownikiem, adwokatem i żołnierzem AK o ps. Janusz.

Czesław Łapiński (1912-2004) - podpułkownik ludowego Wojska Polskiego, komunistyczny prokurator sądów wojskowych. Oskarżał m.in. w procesie dowódcy Konspiracyjnego Wojska Polskiego – kapitana Stanisława Sojczyńskiego ps. „Warszyc”. Oskarżony i pięciu jego podkomendnych zostali rozstrzelani 17 lutego 1947 roku, tuż przed ogłoszeniem amnestii. W 1947 trafił do Ministerstwa Obrony Narodowej do Departamentu Służby Sprawiedliwości, gdzie pracował jako prokurator i kierownik sekcji. W tym czasie był prokuratorem w procesie pokazowym tzw. grupy Witolda Pileckiego. 13 marca, dwa dni przed zażądaniem wyroku śmierci dla rotmistrza Witolda Pileckiego, został zwerbowany jako agent „Łukowski” przez wojskową bezpiekę – Główny Zarząd Informacji. Hakiem na Łapińskiego była jego mroczna przeszłość jako agenta Gestapo z al. Szucha. W czasie wojny pracował jako starszy krupier w kasynie dla Niemców. Brał udział także w powstaniu warszawskim i działał w partyzantce AK na Zamojszczyźnie. O 1945 roku ochotniczo wstąpił do LWP. IPN wszczął śledztwo w sprawie mordów sądowych popełnionych przez Łapińskiego. Powstał nawet akt oskarżenia. Do procesu jednak nie doszło z powodu śmierci Łapińskiego na nowotwór. Pochowany na wojskowych Powązkach. Jego grób jest opuszczony i zarośnięty.

Roman Kryże (1907-1983) - prawnik, sędzia wojskowy orzekający w procesach politycznych, funkcjonariusz stalinowskiego aparatu represji, zbrodniarz komunistyczny. Do jego zbrodni nawiązuje powiedzenie „Sądzi Kryże – będą krzyże”. Brał udział w orzekaniu wyroków skazujących, w tym również na karę śmierci, w sprawach przeciwko działaczom podziemia niepodległościowego, m.in. rotmistrza Witolda Pileckiego i majora Tadeusza Pleśniaka. W 1964 był przewodniczącym składu sędziowskiego, który wydał wyroki skazujące w sprawie tzw. afery mięsnej. Zmarł w 1983 i został pochowany w Kwaterze Ł Cmentarza Wojskowego na Powązkach. Był ojcem Andrzeja Kryżego, sędziego orzekającego w czasach PRL i w czasach III RP, sekretarz stanu i podsekretarz stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości w rządach Kazimierza Marcinkiewicza i Jarosława Kaczyńskiego (w latach 2005–2007)

Kazimierz Drohomirecki (1895-1953) - pułkownik Ludowego Wojska Polskiego, sędzia Najwyższego Sądu Wojskowego. Podczas I wojny światowej był nauczycielem gry na skrzypcach, a po wojnie kierownikiem orkiestry w Kołomyi. W 1928 ukończył studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie. W 1948 przewodniczył składowi sędziowskiemu, który skazał na śmierć kpt. Wacława Alchimowicza (1914-1948) i był jednym z sędziów, którzy skazali na śmierć rtm. Witolda Pileckiego. Uczestniczył również w skazaniu na śmierć kpt. Tadeusza Pleśniaka (1912-1949) i Eugeniusza Rytelewskiego. Od grudnia 1950 w stanie spoczynku. Został pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie.

Leo Hochberg (1899-1978) - prawnik, ppłk, sędzia Najwyższego Sądu Wojskowego (1947–1955) i Sądu Najwyższego (1955–1957). Zasiadał w składzie NSW, który zatwierdził wyrok śmierci na rotmistrzu Witoldzie Pileckim, łącznie uczestniczył w wydaniu co najmniej 25 wyroków śmierci z przyczyn politycznych. Został pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie.

Kazimierz Graff (1917-2012) - prawnik, adwokat i prokurator, zastępca naczelnego prokuratora wojskowego w latach 1949–1951. W 1946 otrzymał awans na stopień na majora[1]. Wraz z żoną Alicją Graff (1917-2005) od 1946 oskarżał wielu żołnierzy Armii Krajowej, m.in. Stanisława Sojczyńskiego ps. „Warszyc”, rozstrzelanego w Łodzi 19 lutego 1947 oraz kolejnych 12 żołnierzy AK skazanych na śmierć w ciągu trzydniowego procesu przed sądem w Siedlcach. W 1969 na fali antysemickiej kampanii zwolniony z prokuratury wojskowej decyzją Rady Państwa[1]. Od tej pory pracował jako adwokat i radca prawny (m.in. w przedsiębiorstwie „Telkom” w latach 1971–1997). Oskarżony przez Instytut Pamięci Narodowej 18 października 2007 za sprzeczne z prawem PRL aresztowanie Stanisława Figurskiego. 22 stycznia 2008 Wojskowy Sąd Okręgowy w Warszawie umorzył postępowanie ze względu na brak znamion czynu zabronionego. Decyzja została podtrzymana przez Sąd Najwyższy. Pochowany jest na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.

Stefan Michnik (19129-2021) - kapitan Ludowego Wojska Polskiego, sędzia wojskowy i adwokat (nie ukończył studiów prawniczych) ,zbrodniarz stalinowski. Syn Heleny Michnik (1903-1969) właśc. Hinde Michnik (Stare Powązki, zmarła na atak serca), nauczycielki w Drohobyczu, działaczki Komunistycznej Partii Zachodniej Ukrainy i Komunistycznej Partii Polski, a po II wojnie światowej wykładowczyni historii oraz Samuela Rosenbuscha (1904–1937), prawnika i działacza komunistycznego, straconego około 1937 w ZSRR w okresie „wielkiej czystki”. Przyrodni brat Adama Michnika, redaktora naczelnego "Gazety Wyborczej". Po wydarzeniach marcowych 1968 wyjechał do Szwecji. Pracował jako bibliotekarz niedaleko Uppsali. Współpracował z Radiem Wolna Europa i publikował w paryskiej „Kulturze” (pod pseudonimem Karol Szwedowicz). W 1999 roku udzielił wywiadu szwedzkiej gazecie: „Sądziłem, że służyłem swojemu krajowi” Ścigany przez IPN, który złożył wniosek o jego ekstradycję. W 2010 roku Wojskowy Sąd Garnizonowy w Warszawie wydał nakaz aresztowania. Sąd w Uppsali odmówił ekstradycji, argumentując, że nastąpiło przedawnienie czynów. Zmarł w Goteborgu. W "Gazecie Wyborczej" ukazał się jego nekrolog, podpisany przez Adama Michnika.

Włodzimierz Ostapowicz (1907-1979) - prawnik, adwokat, działacz komunistyczny, sędzia wojskowy odpowiedzialny za wydawanie wyroków śmierci na żołnierzy i działaczy podziemia antykomunistycznego i niepodległościowego. Łącznie od lipca 1944 do lipca 1955 skazał na śmierć 116 osób, m.in. działaczy AK i WiN Franciszka Sowulewskiego (1915-1946), Aleksandra Rybnika (1906-1946) i Mariana Piekarskiego (1927-1946). Pochowany na Cmentarzu Osobowickim we Wrocławiu.

Leon Andrzejewski (1910-1978), właściwie Leon Ajzef vel Lajb Wolf Ajzen - funkcjonariusz aparatu bezpieczeństwa PRL. Razem z Józefem Czaplickim nadzorował operację Cezary, która doprowadziła do zniszczenia podziemia antykomunistycznego. Pochowany na Cmentarzu Północnym. Z żoną, pisarką Krystyną Żywulska, właściwie Zofia Landau, miał dwoje dzieci.

Józef Czaplicki (1911-1985) właściwie Izydor Kurc (Kurtz) - pułkownik, funkcjonariusz Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego Jego zadaniem było zwalczanie podziemia niepodległościowego. Pochowany na cmentarzu komunalnym Północnym.

Stefan Antosiewicz (1918-1998) - pułkownik, długoletni funkcjonariusz aparatu bezpieczeństwa Polski Ludowej (Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego i Ministerstwa Spraw Wewnętrznych), m.in. pierwszy dyrektor (p.o. dyrektora) wywiadu Resortu Bezpieczeństwa Publicznego PKWN i Wydziału Wywiadu oraz Departamentu I Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.