17 września 1939 roku- zagłada polskich kresów

Strata Wileńszczyzny była ciosem śmiertelnym wymierzonym w polska kulturę szlachecką. To prawda, że zaściankową, czasem niezbyt światłą i tkwiącą w kręgu przesądów. Ale przecież przebogatą, będącą żywym muzeum polskości. Kresy były także miejscem, w którym świetnie poczynała sobie polska inteligencja. Okrzepła tu, w Galicji niemal niegnębiona, w czasie zaboru austriackiego. Wszyscy ci lekarze, profesorowie, panowie radcy, prawnicy, czy wreszcie literaci żyli tu sobie jak w raju, odbierając wyrazy uszanowania i szacunku od reszty społeczeństwa.

Kresowe państwo

Podczas gdy obok szalała rewolucja, tu komuniści nie mieliby szans na szerszy zaciąg do swoich szeregów. Kresy zostały we wspomnieniach i twórczości Czesław Miłosza, który z miłością odmalował w „Dolinie Issy” sielskość Litwy kowieńskiej, czy „Kronice wypadków miłosnych” Tadeusza Konwickiego, niemal z tkliwością ukazującego przedwojenne Wilno i jego elity w obliczu końca, „panie dziejku”, dziejów.

Paszportyzacja

Od listopada 1939 r. obywatele polscy byli zmuszani do oddawania dokumentów, które wydała „była Polska” i przyjmowania nowych papierów, stwierdzających obywatelstwo ZSRR. Była to procedura tzw. paszportyzacji. Osoby, które nie otrzymały sowieckiego paszportu lub odmówiły przyjęcia dokumentów stwierdzających obce obywatelstwo, zostały aresztowane lub wywiezione do łagrów.

„Kresowe państwo” było wielonarodowościowym tyglem, w którym najmocniej mieszali Polacy. W 1925 r. wprowadzono przepis, zgodnie z którym język polski ma być jedynym językiem urzędowym. Na Polesiu, na Wołyniu, w Galicji Wschodniej polonizowano młodzież ukraińską i białoruską. Władze prześladowały białoruskie (Hromada) i ukraińskie (OUN) organizacje nacjonalistyczne. Polska szlachta, osiedlająca się na Kresach, demonstrowała bezbrzeżną pogardę i wyższość wobec ludności tubylczej, nazywając ich co najmniej chamami, a sama mając się za panów. Ale dość o tym. Jeśli dojrzewał jakiś konflikt, jakikolwiek bunt na Kresach, to dojrzeć nie zdążył. Bo weszli oni: Czerwoni. 17 września 1939 roku.

Deportacje

Na przełomie 1939/40 r. z terenów zalanych przez Armię Czerwoną zaczęto wywozić Polaków: głąb Rosji, na północ i do Kazachstanu. Transportowano ich w bydlęcych wagonach. Zimą wyrzucano po drodze zamarznięte trupy. Deportowano inteligencję, służbę leśną, kolejarzy, osadników rolnych i wojskowych, urzędników, rodziny osób aresztowanych, duchowieństwo, osoby, które odmówiły przyjęcia radzieckich paszportów i mieszkańców Wileńszczyzny. Do Kazachstanu deportowano ponad 300 tys. obywateli II RP.

Nawet barbarzyńcy...

Wanda Trzeciecka, mieszkająca w Wilnie przed wejściem Bolszewików, pisała we wspomnieniach, że wtedy, tuż przed tym jak zaczęło się piekło, cieszyła się, że mieszka „tak daleko na wschodzie , z dala od frontu i okropności wojennych”. Rosja, „o miedzę” od Polski nie niepokoiła ją, ponieważ, jak zaznaczała, mieliśmy z nią zawarty pakt o nieagresji. „To prawda – rozważała - wszyscy mają o niej najgorsze pojęcie, ale przecież nawet barbarzyńskie narody dotrzymywały swych zobowiązań”.

Zaciąg w kamasze

Na Kresach przeprowadzono dwa pobory: jesienny w 1940 r. i wiosenny w 1941 r. Do Armii Czerwonej wcielono nawet 210 tys. mężczyzn w wieku od 20 do 23 lat z roczników 1917–20. Większość z nich zginęła podczas walk z Niemcami w trakcie Wielkiej Wojny Ojczyźnianej.

Barbarzyńcy nie dotrzymali jednak zobowiązań. Nie szanujący tradycji, kultury ani ludzi wkroczyli w szeregach Armii Czerwonej, siejąc trwogę i niosąc zniszczenie. To nie była tylko okupacja, ale narzucanie siłą rewolucji. Elity aresztowano, majątki rozgrabiano. Mieszkańcy Kresów wkrótce śpiewali rewolucyjne pieśni i wznosili na wiecach okrzyki sławiące Stalina. Pod przymusem, jak pisał lwowski matematyk Hugo Steinhaus „tępych, kłamliwych, głupich barbarzyńców, którzy dostali nas w swoje ręce, tak jak olbrzymia małpa, która porwała Guliwera na dach”.

Najazd na Litwie

Oficjalnie żołnierze radzieccy „nieśli pomoc uciskanym bratnim narodom białoruskim i ukraińskim, w obliczu zagrożenia ze strony obcego mocarstwa”. Część czerwonoarmistów myślała, że tym obcym mocarstwem nie jest Polska, tylko Niemcy. Tym gorliwiej wkraczali do Polski aby „bić Germańca”. Okupacja radziecka oznaczała krwawe rządy na Kresach, aresztowania przez NKWD, zsyłki do łagrów, deportacje setek tysięcy ludzi. Punkt 2 tajnego protokołu Zawartego przez Ribbentropa z Mołotowem stanowił, że „kwestia, czy w obopólnym interesie będzie pożądane utrzymanie niezależnego Państwa Polskiego i jakie będą granice tego państwa, będzie mogła być ostatecznie wyjaśniona tylko w toku dalszych wydarzeń politycznych” A także, że „w każdym razie oba rządy rozstrzygną tę kwestię na drodze przyjaznego porozumienia”. Znaczyło to dosłownie tyle, że Hitler i Stalin nie będą się o nas bić, tylko się nami spokojnie podzielą. Na oficjalny dokument nie zareagował nerwowo nawet polski rząd, który mógł się domyślić, że skoro dwa mocarstwa podpisują pakt o nieagresji, nie mając wspólnej granicy, to znaczy, że taką granicę właśnie między sobą ustaliły. Dwa dni po wkroczeniu Armii Czerwonej do Polski londyński „The Times” napomknął o uzgodnieniu rozbioru Polski 23 sierpnia w Moskwie. 17 września, podczas gdy Armia Czerwona zalewała Polskę, rosyjskie MSZ zawiadomiło polskiego ambasadora w Moskwie, że „Rzeczpospolita Polska przestała istnieć”.

Aresztowania i egzekucje

NKWD aresztował 110 tys. mieszkańców Kresów, bez względu na narodowość. Dotąd nie ustalono, ile osób spośród aresztowanych rozstrzelano, a ile wywieziono. Do więzień trafiło ok. 20 tys. parlamentarzystów, ziemian, przemysłowców i innych przedstawicieli elit polskiego społeczeństwa.

We wrześniu 1939 r. do sowieckiej niewoli trafiło też 250 tys. polskich żołnierzy. Oficerowie dostali się pod „pieczę” NKWD. Jeńców osadzono w trzech obozach: Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie, a ich egzekucje trwały ponad miesiąc w kilku siedzibach NKWD i w należącym do policji ośrodku wypoczynkowym. Strzałem w tył głowy z niemieckiego pistoletu Walther zgładzono ponad 22 tys. żołnierzy i cywilów.