Bolą cię stawy? Sprawdź czy to nie RZS

W Polsce pacjenci z RZS mogą być już teraz skutecznie leczeni w ramach państwowej opieki zdrowotnej. Mimo to wielu pacjentów wciąż nie osiąga tzw. remisji czy niskiej aktywności choroby. Jak sobie radzić z RZS oraz o nowym programie pilotażowym Kompleksowej Opieki nad Pacjentem z Wczesnym Zapaleniem Stawów (KOWZS) rozmawiamy z prof. dr hab. n. zdr. Brygidą Kwiatkowską, konsultant krajową w dziedzinie reumatologii.

Czym jest RZS i u kogo występuje?

– Reumatoidalne zapalenie stawów jest najczęstszą chorobą zapalną autoimmunologiczną, która występuje w populacji osób dorosłych. Szacuje się, że zmaga się z nią ok. 0,9 proc. dorosłych Polaków. Najczęściej chorują kobiety.

Po czym poznać, że jestem chory/a?

– Pierwsza manifestacja kliniczna tej choroby to zajęcie stawów, najczęściej drobnych stawów rąk i stóp. RZS to choroba ogólnoustrojowa, która cechuje się tym, że poza autoimmunizacją, czyli produkowaniem przeciwciał, skierowanych przeciw własnym komórkom, które powodują m.in. zmiany w stawach, mamy również uogólniony proces zapalny i zajęcie wielu narządów czy układów. Charakterystyczną cechą tej choroby jest pojawianie się obrzęków, najczęściej w stawach nadgarstkowych, oraz w palcach rąk. Drugą cechą jest to, że obrzęki występują symetrycznie, jak w jednej ręce – to i w drugiej. Kolejny objaw to tzw. sztywność poranna. Pacjent zaczyna odczuwać sztywność rano, ma trudności z zaciśnięciem dłoni w pięść, z odkręceniem kranu, a dolegliwości te zaczynają ustępować po rozruszaniu stawów.

Jak długo utrzymuje się sztywność poranna?

– Sztywność poranna może występować również w chorobie zwyrodnieniowej stawów rąk i trwa na ogół do pół godziny. W RZS (w zależności od tego, na ile jest aktywna choroba) sztywność utrzymuje się zwykle przez ok. godzinę, ale u wielu pacjentów może trwać nawet kilka godzin, zwłaszcza jeśli choroba jest nieleczona. 

Jakie są konsekwencje braku lub nieodpowiedniego leczenia RZS?

– Nieleczone lub niedpowiednio leczone RZS może prowadzić do niesprawności, co przekłada się na odczuwany przez pacjenta stały ból, osłabienie. Dochodzi do  zniszczenie stawów, co powoduje bardzo duże ograniczenie sprawności z niemożnością wykonywania podstawowych czynności dnia codziennego. Ponadto konsekwencją nieleczonego zapalenia jest występowanie wielu chorób, które wynikają nie tylko z obciążeń ogólnych populacyjnych, ale właśnie z procesu zapalnego - miażdżyca, a także incydenty sercowo-naczyniowe, udary, zawały, zgony z powodu chorób układu krążenia. Częściej też występują choroby nowotworowe oraz infekcje, co wynika również z trwającego ogólnoustrojowego procesu zapalnego. Natomiast sama choroba może powodować m.in. niewydolność nerek czy zmiany w płucach.

Czy RZS można wyleczyć?

– Nie. Jest to choroba przewlekła, wiele osób w ogóle nie wie, czym jest reumatoidalne zapalenie stawów albo nie traktuje RZS jako choroby przewlekłej. Praktycznie wszystkie choroby autoimmunologiczne zapalne są nieuleczalne, ale mimo to można je dobrze leczyć i sprawić, że chory nie będzie na co dzień odczuwać skutków choroby.

Dlaczego w przypadku pacjentów z chorobami reumatycznymi tak ważne jest wczesne postawienie diagnozy?

– Jeżeli na bardzo wczesnym etapie włączymy właściwe leczenie, a jest ono skuteczne, to poza tym, że jesteśmy skazani na okresowe wizyty u reumatologa i przyjmowanie leków, to praktycznie nie odczuwamy ani fizycznie, ani psychicznie skutków tej choroby. Możemy być sprawni przez długie lata, a choroba nie zaburzy codziennego funkcjonowania, realizacji potrzeb zawodowych czy osobistych.

Co pacjent może zrobić sam – po usłyszeniu diagnozy?

– Wiadomo dziś, że np. palenie tytoniu, zmiany zapalne w obrębie jamy ustnej, otyłość, brak ruchu, niewłaściwa dieta mogą nasilić przebieg choroby. Przede wszystkim wprowadzić zdrowe nawyki, w tym ruch – ale nie wysiłkowy. Rekomenduje się 30 minut szybkiego spaceru dziennie.

Jakie możliwości oferuje współczesna medycyna pacjentom z RZS?

– Tu wchodzą dwa komponenty: zmiana stylu życia i włączenie leczenia. Osoby, które są w fazie przedklinicznej (tj. w ich organizmach są już autoprzeciwciała, ale nie występują jeszcze obrzęki stawów) mogą nawet zmniejszyć ryzyko na które nie mam wpływu. Ważne jest aby leczenie w tej chorobie włączyć w ciągu 12 tygodni od pojawienia się pierwszych objawów. rozwoju RZS. Mamy też czynniki genetyczne, które zwiększają ryzyko choroby. Co do zasady dąży się do uzyskania remisji, czyli całkowitego wyhamowania postępu choroby, a u pacjentów, u których nie uda się uzyskać remisji celem jest niska aktywność choroby. Pacjentowi powinno się wytłumaczyć, jaki jest cel leczenia i mierzyć aktywność choroby odpowiednimi parametrami, aby sprawdzić, czy pacjent osiągnął remisję, czy nie.

Kiedy rusza pilotaż Kompleksowej Opieki nad Pacjentem z Wczesnym Zapaleniem Stawów?

– Myślę, że lada moment. W tej chwili jest dopracowywana ostateczna wersja obwieszczenia ministra o uruchomieniu tego programu pilotażowego. Do programu weszło aż 15 ośrodków, chcemy, żeby wszystkie wystartowały w jednym czasie. To bardzo dużo, praktycznie cała reprezentacja Polski, z czego ja się bardzo cieszę.

Na czym dokładnie polega program dla pacjentów z wczesnym zapaleniem stawów?

– Chcemy zwiększać też świadomość na temat chorób reumatycznych i tego, że dotyczą one także osób młodych. Z reguły gdy zaczynają chorować młode osoby, to przychodzą one do lekarza dopiero wtedy, gdy objawy zaczynają przeszkadzać w wykonywaniu pracy zawodowej. Musimy pamiętać, żeby nie lekceważyć pierwszych objawów choroby, gdy dolegliwości dotyczą tylko jednego stawu. Do programu mogą się zgłaszać pacjenci już z obrzękiem pojedynczego stawu. Innowacyjnym rozwiązaniem będzie wprowadzenie koordynatora, który będzie umawiał wizyty, badania dla pacjenta i zagwarantuje ich cykliczność. We wszystkich naszych rekomendacjach reumatologicznych pacjent powinien pojawiać się u reumatologa w zależności od nasilenie choroby co 1-3 miesiące. Dziś to np. 6-8 miesięcy oczekiwania, bo nie ma miejsca na kolejną wizytę u reumatologa. Dzięki pilotażowi pacjent już nie będzie gubił się w systemie, zyska poczucie bezpieczeństwa.

Jaki jest jego cel?

– W tej chwili mamy większe wyceny w poradni ambulatoryjnej. Wcześniej teoretycznie było można zdiagnozować pacjenta na jednej wizycie. Problem polega na opóźnieniach diagnostycznych, a mamy opóźnienie na kilku etapach. Projekt pilotażowy będzie dedykowany opiece ambulatoryjnej, czyli leczeni pacjenci nie będą hospitalizowani. Nie będą też czekali w kolejkach do poradni i tracili czas, a ten jest cenny (im wcześniej włączy się leczenie, tym jest ono skuteczniejsze). To rozwiąże problem opóźnień diagnostycznych. Dzięki programowi pierwszy raz w systemie opieki medycznej ambulatoryjnej pacjent będzie miał zagwarantowaną opiekę kompleksową, czyli poza szybką i dobrą  diagnozą, będzie miał gwarancję konsultacji z innymi specjalistami, m.in. w przypadku schorzeń współistniejących. Do tej pory brakowało takiej kompleksowości.

Ile trwa opieka nad pacjentem zakwalifikowanym do programu?          

– Projekt ma trwać 3 lata, ponieważ każdemu pacjentowi chcemy zagwarantować roczną opiekę kompleksową. Ten rok jest najważniejszy w kwestii rozpoznania, ustalenia najskuteczniejszego leczenia. Pacjent stabilny, który powinien uzyskać remisję, a część pacjentów wypadnie z programu np. ci, którzy będą musieli wejść w programy lekowe, które są niezależnie finansowane.

Jak to wpłynie na system zdrowia?

– Pilotaż będzie dla nas źródłem wiedzy na temat zapotrzebowania na leczenie biologiczne i terapii nowymi cząsteczkami. Jeżeli pacjent leczony jest prawidłowo i wcześnie, to program wykaże nam skuteczność leczenia lekami pierwszej linii. Dowiemy się, ile chorób współistniejących pojawia się u pacjenta dobrze leczonego, ile koniecznych jest dodatkowych hospitalizacji z innych powodów – będzie to ocena efektywności zdrowotnej i ekonomicznej. Dowiemy się, gdzie są słabe punkty i co należy poprawić, aby po tych 3 latach w ogóle zmienić system opieki - przesunąć część pacjentów w kierunku kompleksowego leczenia ambulatoryjnego i wprowadzić to jako standard w całym kraju – we wszystkich ośrodkach.

Broszura dla pacjenta

„Dopełnij obraz” – informacje dla pacjentów z RZS

Organizatorem Kampanii Dopełnij obraz jest Abbvie, a partnerem - Stowarzyszenie 3 majmy się razem. Na stronie Stowarzyszenia pacjent znajdzie informacje, które pomogą mu zrozumieć, czym jest reumatoidalne zapalenie stawów oraz podpowiedzą działania, jakie pacjent może podjąć, aby poczuć się lepiej i ograniczyć wpływ choroby na swoje życie.

– Zachęcamy do przeczytania broszury dla pacjenta oraz śledzenia informacji na Facebooku Stowarzyszenia – niebawem odbędą się spotkania online z lekarzami reumatologami, podczas których pacjenci będą mogli zadawać pytania – mówi Prezes Stowarzyszenia Violetta Zajk. 

Aby zeskanować kod QR za pomocą telefonu, otwórz aplikację aparatu.  Wystarczy, że nakierujesz obiektyw na kod.  Na ekranie wyświetli się link – kilknij w niego.

Partnerem materiału jest AbbVie