Duszność palacza

- Co to za choroba o trudnym do zidentyfikowania skrócie POChP?

- Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) to choroba, której przyczyną jest proces zapalny toczący się w drogach oddechowych i w miąższu płuc, powodujący systematyczne zmniejszanie się pojemności płuc u osoby chorej. POChP jest nazwą obejmującą dwa od dawna dobrze znane schorzenia - przewlekłe zapalenie oskrzeli i rozedmę płuc. Jest kilka powodów, dla których zaproponowano jedną nazwę dla tych dwóch chorób. Zaobserwowano, że ich objawy są podobne i często współistnieją ze sobą u tego samego chorego, a ich przyczyną jest najczęściej palenie papierosów. Mają także trzeci element wspólny - postępujące zmniejszanie się pojemności płuc.

- Ile osób w Polsce choruje na POChP?

- Szacuje się, że jest to około dwóch milionów osób w różnym stopniu zaawansowania choroby. Jest to wielkość porównywalna z liczbą chorych na nadciśnienie tętnicze czy cukrzycę. Tych najciężej chorych, z towarzyszącą niewydolnością oddychania, wymagających drogiego, specjalistycznego leczenia i najczęściej potrzebujących pomocy w codziennym życiu jest około 10 proc. ich ogólnej liczby. To poważny problem społeczny o podobnym zresztą rozmiarze jak w innych krajach europejskich.

- Jakie objawy powinny nas zaniepokoić?

- Poranny kaszel, wykrztuszanie plwociny i zadyszka. Szczególnie jednak osoby po czterdziestce, palące papierosy przez co najmniej 10 lat, z porannym kaszlem i wykrztuszaniem lub zadyszką pojawiającą się po wysiłku powinny wykonać badanie pomiaru pojemności płuc zwane spirometrią. Pokaże ono, czy wymienionym objawom towarzyszy zmniejszona pojemność płuc - niezbity dowód na początek POChP.

- Czy na badanie spirometryczne potrzebne jest skierowanie od lekarza pierwszego kontaktu?

- Tak, ale jest też łatwiejszy dostęp do spirometrii. W Polsce realizowany jest "Program profilaktyki chorób odtytoniowych, w tym POChP" finansowany przez NFZ. Palacze papierosów w wieku od 40 do 65 lat mogą bezpłatnie i bez skierowania wykonać badanie spirometryczne w poradni podstawowej opieki zdrowotnej, która ma podpisaną umowę na realizację tego programu. Mogą także uzyskać poradę od lekarza rodzinnego, jak rzucić palenie. Niestety, zainteresowanie lekarzy tym programem jest niewielkie.

- W jaki sposób diagnozuje się POChP?

- Pierwszym etapem rozpoznania choroby jest wywiad - ustalamy, czy pacjent pali bądź palił w przeszłości papierosy lub narażony jest lub był na wdychanie szkodliwych substancji. Następnie pytamy o objawy. Jeżeli jest to kaszel, wykrztuszanie, duszność po wysiłku, zlecamy badanie spirometryczne. Te trzy elementy służą do postawienia ostatecznej diagnozy.

- Jakimi środkami dysponują lekarze w leczeniu przewlekłej obturacyjnej choroby płuc?

- Postępowanie w leczeniu tej choroby należy rozpocząć od profilaktyki, czyli od nakłonienia pacjenta do zaprzestania palenia papierosów. Tym, którzy nie są w stanie porzucić nałogu samodzielnie, można pomóc poprzez zastosowanie odpowiednich środków farmakologicznych w postaci nikotynowej terapii zastępczej lub takich preparatów, jak bupropion, wareniklina czy cytyzyna. Zasadnicze leczenie farmakologiczne POChP opiera się na lekach, które rozszerzają oskrzela i przez to zwiększają pojemność płuc, dzięki czemu choremu oddycha się znacznie łatwiej. Są trzy grupy takich leków: krótko i długo działające leki cholinolityczne, krótko i długo działające leki beta-2-agonistyczne oraz teofilina. Od dwóch lat lekarze posługują się nowymi kryteriami oceny zaawansowania POChP, które rozróżniają cztery kategorie choroby: A, B, C i D. Kryteria te uwzględniają stopień zwężenia oskrzeli, nasilenie objawów choroby oraz ryzyko wystąpienia zaostrzeń w przyszłości. W zależności od tego, do której z kategorii zakwalifikowany zostanie chory, lekarz wdraża odpowiednie leczenie. Zgodnie z najnowszymi zaleceniami w kategorii A (łagodnej) stosuje się krótko działające leki rozszerzające oskrzela (ipratropium, salbutamol, fenoterol). W pozostałych kategoriach stosuje się wziewne leki długo działające: cholinolityki (tiotropium, aklidynium, glikopyronium) i beta-2-agoniści (formoterol, salmeterol, indakaterol). Jednym z zupełnie nowych długo działających leków cholinolitycznych jest aklidynium. Preparat wyróżnia się schematem podawania dwa razy na dobę. Korzyści z tego sposobu dawkowania leku mogą odnieść chorzy, u których istotnym elementem są objawy nocne i wczesnoporanne choroby. Lek, chociaż uwzględniony w najnowszych wytycznych leczenia POChP, nie jest jeszcze wprowadzony na rynek polski z powodu braku jego refundacji. Aklidynium podawane jest choremu za pomocą jednego z najnowocześniejszych inhalatorów na rynku. Gwarantuje on prostotę użycia, wyraźny odczyt dawki stosowanego leku oraz uniemożliwia niepoprawne jego użycie, co jest szczególnie cenne dla osób w podeszłym wieku. U chorych ze zwiększonym ryzykiem zaostrzeń dodaje się leczenie przeciwzapalne, zazwyczaj w postaci steroidów wziewnych oraz w określonych wskazaniach lekiem przeciwzapalnym nowej generacji, roflumilastem. Leki te zmniejszają stan zapalny w drogach oddechowych oraz redukują częstości zaostrzeń choroby.

- Czy są inne niż farmakologiczne metody leczenia tej choroby?

- Taką metodą jest tlenoterapia. Kiedy w efekcie rozwoju choroby dochodzi do tak drastycznego zmniejszenia pojemności płuc, że w organizmie brakuje tlenu, a za dużo jest dwutlenku węgla, do leczenia farmakologicznego dołączamy tlenoterapię. Niestety, dostępność tego leczenia jest w naszym kraju ciągle niedostateczna - 4 do 5 razy mniejsza niż w krajach zachodniej Europy. Z racji tego na domowe leczenie tlenem czeka się w kolejce. W dalszej kolejności poza leczeniem tlenem stosuje się wspomaganie oddychania za pomocą nieinwazyjnej wentylacji. Rzadziej stosuje się także chirurgiczne metody leczenia POChP.

- Jakie są rokowania przy POChP?

- Niezbyt dobre, bowiem żadne dostępne w tej chwili leczenie nie spowoduje wyleczenia. Możemy jedynie w miarę skutecznie przeciwdziałać objawom choroby - kaszlowi i duszności, zwiększyć możliwość wykonywania wysiłku, poprawić jakość życia oraz spowolnić postęp choroby. W miarę rozwoju POChP nasilenie duszności jest coraz większe, towarzyszy ona coraz mniejszemu wysiłkowi. W końcowym stadium choroby każdy ruch, każde uniesienie rąk może prowadzić do nasilenia duszności. Jeżeli rozpozna się chorobę we wczesnym okresie, włączy odpowiednie leki zapobiegające zaostrzeniom POChP i opóźniające jej postęp, chory na przewlekłą obturacyjną chorobę płuc ma szansę dożycia sędziwego wieku w dostatecznie dobrym komforcie oddychania.

Spirometria - na czym polega badanie

To pomiar oddychania. Aparat zwany spirometrem mierzy pojemność płuc, czyli objętość powietrza, jaką można nabrać podczas najgłębszego wdechu lub wydychając z płuc podczas najsilniejszego wydechu.

Na nos zakładany jest klips delikatnie zaciskający nozdrza. Pacjent obejmuje ustami ustnik połączony ze spirometrem i spokojnie oddycha. Na polecenie badającego wykonuje głęboki wydech, potem maksymalnie szybki i głęboki wdech, a po nim trwający przynajmniej 6 sekund dynamiczny wydech.

Jak przygotować się do badania? Nie należy wkładać obcisłych, utrudniających oddychanie ubrań. Na kilka godzin przed badaniem nie powinno się palić tytoniu, pić alkoholu ani innych stymulujących napojów, jak kawa, herbata czy coca-cola. Bezpośrednio przed badaniem nie można wykonywać intensywnego wysiłku fizycznego ani jeść obfitych posiłków.