Kryzys psychiczny a (auto)stygmatyzacja – doświadczenia mężczyzn na przestrzeni życia

Stereotypy dotyczące mężczyzn

Dużą rolę w postrzeganiu kryzysów psychicznych, przez które przechodzą mężczyźni, ma to, jaką treść mają stereotypy na ich temat. Ta treść może być jednym z powodów, dla których temat zdrowia psychicznego mężczyzn bywa marginalizowany i dlaczego tę płeć dotyka (auto)stygmatyzacja w kontekście zaburzeń psychicznych. Warto tu podkreślić, że mężczyźni borykają się z presją społeczną, ale też z własnymi przekonaniami na temat męskości.

Stereotypowy mężczyzna w naszej kulturze to człowiek silny fizycznie i niezależny. Nie okazuje publicznie emocji, rzadko albo w ogóle prosi o wsparcie, jest zaradny i pewny siebie. O ile kobietom często przypisuje się matczyne cechy, o tyle mężczyźni otrzymują łatkę żywiciela rodziny – osoby, która musi zapewnić środki do życia oraz stabilność finansową. Według stereotypu mężczyźni powinni też być zainteresowani sportem, technologią albo polityką, odznaczać się wysokim libido oraz być władczy i dominujący. Taki obraz mężczyzn sprawia, że każda oznaka złego samopoczucia, lęku czy trudności na tle seksualnym jest odbierana jako „słabość”. Nic więc dziwnego, że mężczyźni próbują wpisać się w ten stereotyp, jednak czasami płacą za to wysoką cenę – nie sięgają po profesjonalną pomoc, nie mówią o swoich problemach, tłumią swoje emocje. Doświadczenie trudności psychicznych nie jest bowiem wydarzeniem, które zgodnie z treścią stereotypu, można uznać za “męskie”.

Smutne statystyki

Z kolei statystyki nieubłaganie pokazują, że mężczyźni doświadczają poważnych trudności. Według WHO (2021) mężczyźni dwukrotnie bardziej niż kobiety są narażeni na śmierć poprzez popełnienie samobójstwa, a jednocześnie szacuje się, że dwukrotnie rzadziej chorują na depresję. Istnieją podstawy, by sądzić, że ta paradoksalna dysproporcja wiąże się nie tyle z tym, że mężczyźni są mniej podatni na depresję w porównaniu do kobiet, a z tym, że rzadziej zgłaszają się po pomoc.

Należy też zaznaczyć, że nie wszystkie trudności psychiczne są w ten sam sposób stygmatyzowane. Warto przytoczyć badania, które pokazują, że uzależnienia i zachowania antyspołeczne są stereotypowo postrzegane jako problemy ze zdrowiem psychicznym dotyczące przede wszystkim mężczyzn i są bardziej stygmatyzowane niż zaburzenia odżywiania, które są stereotypowo postrzegane jako kobiece (Boysen i in., 2014).

Dodatkowo według badań przeprowadzonych przez Cooka i Wanga (2010) mężczyźni mają bardziej stygmatyzujące nastawienie do osób z depresją w porównaniu do kobiet. Ponadto młodzi mężczyźni (Clark i in., 2020) oraz mężczyźni, którzy mają niewielką wiedzę na temat zdrowia psychicznego (Oliffe i in., 2019) częściej mają negatywne nastawienie do osób z zaburzeniami psychicznymi.

Doświadczenia mężczyzn

Metaanaliza „Doświadczenia mężczyzn związane ze stygmatyzacją chorób psychicznych w całym okresie życia” autorstwa McKenzie (2022) pokazała, że są oni nie tylko narażeni na stygmatyzację społeczną ze względu na trudności psychiczne, ale też dodatkowo na zinternalizowanie stygmatyzacji, czyli uznanie jej za własne poglądy, co przekładało się na odczuwanie strachu, wstydu, zażenowania, poczucia winy. Mężczyźni wierzyli, że są postrzegani jako słabi i nieudolni, gdy mówią o swoich zdrowotnych problemach, a młodzi mężczyźni szczególnie bali się ujawnienia problemów psychicznych z obawy przed wykluczeniem albo prześladowaniem.

Oto kilka wniosków zaprezentowanych w metaanalizie:

● nastolatkowie (12-18 lat) mieli poczucie, że poszukiwanie pomocy zagrażało ich statusowi społecznemu i woleli zaprzeczać doświadczaniu objawów niż narażać się na stygmatyzację ze strony innych;

● młodzi sportowcy (średni wiek = 22 lata) obawiali się odrzucenia przez rówieśników, jeśli ujawniliby problemy ze zdrowiem psychicznym;

● mężczyźni (24-50 lat) obawiali się, że będą oceniani, jeśli będą szukać pomocy w związku z depresją.

Badania bezsprzecznie pokazują, że mężczyźni zmagają się z (auto)stygmatyzacją w momencie, w którym doświadczają trudności psychicznych. Dlatego tak ważne jest, aby już od najmłodszych lat edukować dzieci i młodzież na tematy związane ze zdrowiem psychicznym. To forma profilaktyki, która przyniesie wiele korzyści nie tylko mężczyznom.

Kinga Bartkowiak - psycholożka w trakcie szkolenia psychoterapeutycznego, pracuje na Oddziale Podwójnej Diagnozy i Leczenia Uzależnień CM HCP w Poznaniu oraz w Pilotażowym Centrum Zdrowia Psychicznego.