Niezależność banków centralnych to filar współczesnej gospodarki rynkowej

W naszym kraju niezależność banku centralnego jest zapisana w Konstytucji RP i ustawie o Narodowym Banku Polskim. Oba dokumenty wskazują na to, że NBP sprawując pieczę nad emisją pieniądza i polityką pieniężną, podejmuje decyzje bez ingerencji innych organów państwa. O niezależności banków centralnych mówi także prawo unijne – Traktat o Funkcjonowaniu UE, gdzie niezawisłość jest filarem wspólnej polityki gospodarczej. 

Niezależność banków centralnych w praktyce

Niezależny bank centralny pozwala zachować stabilność gospodarki, ponieważ nie ulega presji politycznej. Taki bank działa na podstawie twardych danych i jasno wytyczonych celów. A co to oznacza dla społeczeństwa? Niezależność banku centralnego odczuje każdy, kto robi zakupy (poziom inflacji), spłaca kredyt (wysokość rat kredytowych), gromadzi środki na „czarną godzinę” (wartość oszczędności). Niezależny bank centralny zabezpiecza wartość pieniądza i skutecznie działa w sytuacji kryzysowej, zwiększając poczucie bezpieczeństwa ekonomicznego obywateli. Dzięki niezależności Narodowy Bank Polski właściwie zareagował na rosnącą inflację – jako jeden z pierwszych banków centralnych w Europie rozpoczął podwyżki stóp procentowych. To sprawiło, że po osiągnięciu szczytowej wartości w lutym 2023 r. inflacja szybko zaczęła się obniżać i już w II kw. 2024 r. osiągnęła cel inflacyjny NBP (2,5 proc. plus/minus 1 pkt proc.). Prezes NBP niejednokrotnie wskazywał, że banki centralne muszą być niezależne, w szczególności po to, by zapewnić stabilność cen i zaufanie do pieniądza.

ECOFIN w Warszawie

W Warszawie 11 i 12 kwietnia 2025 r. odbyło się nieformalne posiedzenie Rady Unii Europejskiej ds. Gospodarczych i Finansowych – ECOFIN. Podczas spotkania miały miejsce rozmowy na temat konkurencyjności rynków finansowych UE. Dyskutowano, jaka jest ich rola we wspieraniu inwestycji oraz jaki wpływ na ich stabilność mają zmiany w handlu światowym. W posiedzeniu uczestniczyli m.in. prof. Adam Glapiński, Prezes Narodowego Banku Polskiego, Christine Lagarde, Prezes Europejskiego Banku Centralnego, a także prezesi banków centralnych krajów członkowskich UE, ministrowie finansów oraz przedstawiciele instytucji i urzędów unijnych, m.in. Komisji Europejskiej. W czasie sesji ministrów finansów i szefów banków centralnych UE prof. Adam Glapiński podkreślił zmienność rynków finansowych oraz przesadne reakcje inwestorów na niepewność. Zdaniem Prezesa NBP przy podejmowaniu decyzji gospodarczych potrzebna jest rozwaga i koncentracja na długoterminowych wyzwaniach.

Potrzebne zwiększenie konkurencyjności rynków finansowych UE

W czasie posiedzenia Rady ECOFIN prof. Glapiński zauważył konieczność jak najszybszego podniesienia konkurencyjności rynków finansowych w Europie.

– Wiele lat temu zgodziliśmy się co do tego, że banki odgrywają zbyt dużą rolę w europejskiej gospodarce. Nadszedł najwyższy czas, aby to zmienić. Banki nie wypełniają swoich zadań, jeśli chodzi o finansowanie sektora przedsiębiorstw, w szczególności – innowacyjnych projektów. Dlatego możemy rozważyć wprowadzenie zachęt dla gospodarstw domowych, aby przeniosły część swoich dużych oszczędności z banków na rynek kapitałowy – mówił Prezes NBP. Prof. Glapiński zabrał głos także w kwestii europejskiej Unii Oszczędności i Inwestycji, której rozwiązania powinny uwzględniać poziom oszczędności gospodarstw domowych oraz stopień ufinansowienia i źródła finansowania gospodarki. Zdaniem Prezesa NBP należy zadbać o to, żeby Unia Oszczędności i Inwestycji umożliwiła sprawiedliwy rozdział korzyści między krajami UE.

– W Warszawie omówiliśmy szereg ważnych zagadnień […]. To były owocne rozmowy – spotkania tego rodzaju są niezwykle potrzebne w obliczu wyzwań, przed którymi stoją dziś gospodarki: globalna, europejska i polska – podsumował prof. Adam Glapiński.

Negatywne skutki wpływu polityki na banki centralne

– Istnieją dane sugerujące, że wpływ polityki na decyzje banku centralnego jest jednym z czynników, które mogą w znaczny sposób przyczyniać się do zmienności makroekonomicznej. Stwierdzono na przykład, że stały nacisk polityczny na bank centralny wpływa na poziom i wahania kursów walutowych, zysków z obligacji i premii za ryzyko – mówiła Christine Lagarde, Prezes Europejskiego Banku Centralnego, podczas konferencji im. Lamfalussy’ego zorganizowanej przez węgierski bank centralny 27 stycznia 2025 r.¹ Jeśli bank centralny ulega presji politycznej, to może prowadzić politykę pieniężną, która nie stabilizuje cen, np. utrzymując niskie stopy procentowe, gdy gospodarka wymaga podjęcia innych działań. W skrajnym przypadku może to doprowadzić do hiperinflacji i destabilizacji gospodarki, a w efekcie – utraty zaufania do systemu pieniężnego.

Niezależność to korzyści i bezpieczeństwo

– W dzisiejszym świecie niezależność banków centralnych oferuje dwie zasadnicze korzyści. Po pierwsze, ogranicza zmienność w tych nieprzewidywalnych czasach […]. Badania wskazują, że większe zaufanie do EBC obniża przeciętne oczekiwania inflacyjne i znacznie zmniejsza niepewność co do przyszłej inflacji. Po drugie, niezależność banków centralnych sprzyja wzmacnianiu pozycji regionów w świecie, który w coraz większym stopniu charakteryzuje się geopolityczną rywalizacją. Stabilność cen zapewnia fundament, dzięki któremu możliwe jest osiąganie innych strategicznych celów. Regiony o stabilnych cenach zwykle mają bardziej efektywną alokację zasobów i wyższy poziom konkurencyjności, a także przyciągają więcej inwestycji – argumentowała Christine Lagarde podczas styczniowej konferencji. Z kolei prof. Adam Glapiński wskazywał podczas ubiegłorocznego grudniowego wystąpienia w Warszawie, jak ważne jest zachowanie niezależności banku centralnego w warunkach wojny w Ukrainie, podwyższonej inflacji i rosnących potrzeb pożyczkowych. Zdaniem Prezesa NBP odporność polskiej gospodarki na wstrząsy, szybki i jednocześnie zrównoważony rozwój oraz bezpieczeństwo może zapewnić jedynie niezależny bank centralny i własna waluta.

Decyzje i działania podjęte przez NBP w odpowiedzi na szok inflacyjny po pandemii pokazują, że niezależny bank centralny lepiej zarządza polityką pieniężną w obliczu kryzysu. Niezależność banków centralnych jest kluczowa w utrzymaniu stabilności gospodarki i zaufania krajowych oraz zagranicznych inwestorów.

https://nbp.pl/niezaleznosc-banku-centralnego/

[1] Baron Alexandre Lamfalussy był belgijskim ekonomistą pochodzenia węgierskiego, prezydentem Europejskiego Instytutu Walutowego – prekursora Europejskiego Banku Centralnego i jednym z twórców strefy euro. Jego biografia posłużyła prezes EBC do przypomnienia o ważności zasady niezależności banków centralnych – teraz i w przeszłości.