Oświadczenie NBP w sprawie wniosku o Trybunał Stanu

W pierwszej kolejności zaprzeczyć trzeba wszystkim upublicznionym, sformułowanym we Wstępnym wniosku, „zarzutom”, bowiem w rzeczywistości nie mają one żadnego uzasadnienia tak faktycznego, jak i prawnego.

Z całą mocą należy wskazać, że wszelkie działania Prezesa NBP były w pełni zgodne z przepisami Konstytucji RP oraz ustaw. Działania te były, są i będą podejmowane w celu zapewnienia rozwoju gospodarczego Ojczyzny oraz pomyślności jej obywateli, zgodnie z rotą przysięgi Prezesa NBP złożonej przed Sejmem RP.

Prawidłowość funkcjonowania banku centralnego potwierdzają opinie instytucji zagranicznych m.in. Europejskiego Banku Centralnego, Międzynarodowego Funduszu Walutowego oraz Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju. Ponadto, wszystkie otrzymane przez NBP opinie do rocznych sprawozdań finansowych Narodowego Banku Polskiego wydane przez niezależnych biegłych rewidentów były bez zastrzeżeń.

Prawidłowo funkcjonujący bank centralny powinien być niezależny od rządu i parlamentu. Należy zwrócić uwagę, że w świetle cyklicznie publikowanych Raportów o Konwergencji Komisji Europejskiej oraz Europejskiego Banku Centralnego przepisy ustawy z dnia 26 marca 1982 r. o Trybunale Stanu nie są zgodne ze wszystkimi wymogami dotyczącymi niezależności banku centralnego i jego organów. Znalazło to także wyraz w wyrokach Trybunału Konstytucyjnego: z dnia 11 stycznia 2024 r., sygn. akt K 23/23, oraz z dnia 20 sierpnia 2024 r., sygn. akt K 8/24. W świetle uzasadnienia wyroku z dnia 11 stycznia 2024 r. „Sejm powinien (...) powstrzymać się przed rozpatrzeniem każdorazowo złożonego wstępnego wniosku o pociągnięcie Prezesa NBP do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu, do czasu wykonania niniejszego wyroku w drodze ustawy”. Niniejszy wyrok nie został dotychczas wykonany. Z kolei stosownie do treści komunikatu Trybunału Konstytucyjnego po wydaniu wyroku z dnia 20 sierpnia 2024 r.

„Konstytucyjna zasada niezależności Narodowego Banku Polskiego i jego organów wyklucza możliwość nadawania ciałom o charakterze politycznym, np. komisjom sejmowym, uprawnień, które mogłyby stanowić środek nacisku na Bank Centralny. Realizacja ustawowych uprawnień Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej w stosunku do Prezesa Narodowego Banku Polskiego oraz pracowników tego Banku, może sparaliżować jego prace. Trybunał Konstytucyjny uznaje pozycję Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej oraz zakres jej uprawnień za naruszający zasadę niezależności Narodowego Banku Polskiego”.

Jednocześnie Trybunał Konstytucyjny wyjaśnił w ww. komunikacie, iż stwierdzenie niekonstytucyjności zaskarżonych przepisów powoduje, że wszystkie postępowania prowadzone na ich podstawie tracą podstawę prawną.

Zgodnie z art. 190 ust. 1 Konstytucji RP oba wskazane wyżej orzeczenia mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne.

Wspólna osnowa wszystkich powyższych wypowiedzi sprowadza się do konkluzji, że prezes banku centralnego nie powinien ponosić odpowiedzialności o charakterze politycznym, w drodze postępowania inicjowanego i prowadzonego przez polityków, tak ze względu na samo obowiązywanie takich regulacji, które mogą wywołać szczególny efekt mrożący, jak i wobec ich ewentualnego stosowania. Pozostaje to bowiem w kolizji z regułą niezależności banku centralnego wynikającą z Konstytucji RP i prawa Unii Europejskiej.

Z przytoczonych pokrótce względów złożenie Wstępnego wniosku uznać trzeba jako instrumentalne wykorzystanie procedury odpowiedzialności konstytucyjnej, a prowadzenie postępowania w jego przedmiocie przez Komisję Odpowiedzialności Konstytucyjnej – jako zdarzenie, które z zasady nie powinno mieć miejsca. Tę negatywną ocenę dodatkowo potwierdzają dwie dalsze okoliczności.

Po pierwsze, w świetle analiz Kancelarii Sejmu Wstępny wniosek zawiera uchybienia formalne, które nie zostały uzupełnione i samoistnie powinny spowodować brak nadania dalszego biegu niniejszej sprawie.

Po drugie, treść zasadnicza Wstępnego wniosku odwołuje się do rzekomych zdarzeń dotyczących zadań realizowanych przez organy kolegialne Narodowego Banku Polskiego, tj. przez Radę Polityki Pieniężnej i Zarząd NBP – a nie samodzielnie przez Prezesa NBP. Konstytucja RP ani ustawa o Trybunale Stanu nie przewidują odpowiedzialności konstytucyjnej Członków Rady Polityki Pieniężnej ani Członków Zarządu NBP, co oznacza, że brak jest podstaw do odpowiedzialności konstytucyjnej za wspólne działanie w ramach tych organów, w zakresie wykonywania ich kolegialnych kompetencji, w tym także za działania Prezesa NBP jako osoby wchodzącej w skład tych organów.

Powyższe oznacza, że postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności konstytucyjnej nie powinno zostać w ogóle wszczęte. Wstępny wniosek pozostaje wadliwy z przyczyn ustrojowych, proceduralnych i konstrukcyjnych.

Niezależnie jednak od powyższego, uwzględniając przede wszystkim potrzebę poinformowania opinii publicznej o mających miejsce faktach, w celu odniesienia się do podstawowych kwestii wynikających z upublicznionych „zarzutów” powołanych we Wstępnym wniosku, wyjaśnić należy, co następuje:

ad „zarzut” w pkt 1: rzekome pośrednie finansowanie deficytu budżetowego poprzez skup obligacji

1. „Zarzut” naruszenia art. 220 ust. 2 Konstytucji RP („Ustawa budżetowa nie może przewidywać pokrywania deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązania w centralnym banku państwa”) jest całkowicie bezzasadny, przede wszystkim dlatego, że niniejszy przepis jest skierowany wprost do projektodawcy i ustawodawcy, który uchwala ustawę budżetową, a Narodowy Bank Polski nie występuje w takim charakterze. Ponadto, operacja skupu papierów wartościowych przez bank centralny została zrealizowana w sposób prawidłowy, a zadań w tym zakresie nie wykonywał Prezes NBP, a m.in. Zarząd NBP.

2. W reakcji na wybuch pandemii COVID-19 i związane z tym ryzyko silnego i długotrwałego spadku PKB mogącego zagrażać średniookresowej stabilności cen, NBP – podobnie jak wszystkie główne banki centralne na świecie – wyraźnie złagodził politykę pieniężną. Oprócz znaczącego obniżenia stóp procentowych, NBP rozpoczął operacje zakupu skarbowych papierów wartościowych (od marca 2020 r.) oraz dłużnych papierów wartościowych gwarantowanych przez Skarb Państwa (od kwietnia 2020 r.) na rynku wtórnym w ramach strukturalnych operacji otwartego rynku (SOOR).

3. Możliwość kupowania dłużnych papierów wartościowych w operacjach otwartego rynku została przewidziana w art. 48 pkt 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim (Dz. U. z 2022 r. poz. 2025), dalej jako „ustawa o NBP”, a także m.in. w rokrocznie przyjmowanych założeniach polityki pieniężnej. Stosownie do art. 17 ust. 4 pkt 4 ustawy o NBP do zakresu działania Zarządu NBP należy m.in. nadzorowanie operacji otwartego rynku.

4. W dniu 16 marca 2020 r., biorąc pod uwagę istniejącą sytuację, NBP ogłosił pakiet działań antykryzysowych. Jednym z jego elementów była zapowiedź uruchomienia od 19 marca 2020 r. w ramach SOOR skupu obligacji skarbowych na rynku wtórnym. Działania te formalnie poparła wówczas Rada Polityki Pieniężnej.

5. Celem skupu obligacji realizowanego w ramach SOOR były: 1) zmiana długoterminowej struktury płynności w sektorze bankowym, 2) zapewnienie płynności rynku wtórnego skupowanych papierów wartościowych oraz 3) wzmocnienie oddziaływania obniżenia stóp procentowych NBP na gospodarkę,tj. wzmocnienie mechanizmu transmisji monetarnej.

6. Skup papierów wartościowych dokonywany był zgodnie z ww. przepisami, tzn. wyłącznie na rynku wtórnym. Skup odbywał się w formie przetargów, w których mogły uczestniczyć wszystkie banki spełniające warunki techniczne, a o możliwość zawarcia transakcji z NBP banki konkurowały ceną. NBP nie przeprowadzał żadnych transakcji bilateralnych na podstawie umów z wybranymi bankami.

7. Przetargi organizowano z zachowaniem pełnej przejrzystości. W comiesięcznych komunikatach NBP informował rynek o terminach poszczególnych operacji. Przed każdym przetargiem publikowana była informacja (w serwisach informacyjnych Thomson Reuters i Bloomberg) zawierająca ich szczegółowe parametry.

8. Skup obligacji realizowany przez NBP w ramach SOOR był przedmiotem oceny m.in. przez Europejski Bank Centralny, Najwyższą Izbę Kontroli oraz odnotowany przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy. EBC, w raportach za 2020 i 2021 r., oceniających zgodność działań banku centralnego z art. 123 i 124 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej, stwierdzał, że prowadzony przez NBP w ramach SOOR program skupu obligacji nie był w konflikcie z zakazem finansowania monetarnego. NIK w swoich raportach z kontroli realizacji założeń polityki pieniężnej, w zakresie prowadzenia operacji otwartego rynku w latach 2020 i 2021 stwierdziła zaś, iż w działalności kontrolowanej jednostki w przedstawionym wyżej zakresie nie stwierdzono nieprawidłowości.

ad „zarzut” w pkt 2: prowadzenie ww. skupu obligacji rzekomo bez należytego upoważnienia Rady Polityki Pieniężnej

1. „Zarzut” jest całkowicie bezzasadny, ponadto nie dotyczy obszaru decyzji podejmowanych przez Prezesa NBP. Możliwość skupu dłużnych papierów wartościowych znajduje odzwierciedlenie w przyjmowanych przez Radę Polityki Pieniężnej na kolejne lata Założeniach polityki pieniężnej ustalanych na podstawie art. 12 ust. 1 ustawy o NBP. W założeniach na rok 2020 przewidziano, że „Gdyby wystąpiła taka konieczność, bank centralny może przeprowadzić następujące operacje strukturalne: emisję obligacji, zakup oraz sprzedaż papierów wartościowych na rynku wtórnym” (uchwała nr 5/2019 Rady Polityki Pieniężnej z dnia 10 września 2019 r. w sprawie ustalenia założeń polityki pieniężnej na rok 2020 (M.P. z 2019 r. poz. 876, z późn. zm.)).

2. W świetle art. 12 ust. 2 pkt 6 ustawy o NBP Rada ustala zasady operacji otwartego rynku, kierując się założeniami polityki pieniężnej. Z kolei zgodnie z art. 17 ust. 4 pkt 4 ustawy o NBP to Zarząd NBP nadzoruje operacje otwartego rynku. Podkreślić zatem należy, że z ustawy o NBP nie wynika dalej idąca ustrojowa kompetencja Rady Polityki Pieniężnej w powyższym obszarze niż ustalenie założeń polityki pieniężnej oraz samych zasad operacji otwartego rynku, a post factum – dokonanie oceny działalności Zarządu NBP w zakresie realizacji założeń polityki pieniężnej, na podstawie art. 12 ust. 3 ustawy o NBP.

3. Uchwała nr 20/2008 Rady Polityki Pieniężnej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie zasad prowadzenia operacji otwartego rynku (Dz. Urz. NBP z 2008 r. Nr 25, poz. 32), określa, że NBP prowadzi operacje otwartego rynku, m.in. strukturalne (SOOR), polegające na zakupie i sprzedaży papierów wartościowych na rynku wtórnym.

4. W „Informacji po posiedzeniu Rady Polityki Pieniężnej w dniu 17 marca 2020 r.” podkreślono, że „Zgodnie z Założeniami NBP będzie także prowadził operacje zakupu obligacji skarbowych na rynku wtórnym w ramach strukturalnych operacji otwartego rynku (...)”. Następnie, w związku z rozszerzaniem zakresu skupu, w „Informacji po posiedzeniu Rady Polityki Pieniężnej w dniu 8 kwietnia 2020 r.” zaznaczono, że „NBP będzie prowadził operacje zakupu skarbowych papierów wartościowych oraz dłużnych papierów wartościowych gwarantowanych przez Skarb Państwa – na rynku wtórnym w ramach strukturalnych operacji otwartego rynku”.

5. Zakończenie przez NBP programu skupu miało miejsce w okresie, w którym Rada Polityki Pieniężnej rozpoczęła cykl zacieśniania polityki pieniężnej. Krok ten był spójny z prowadzoną przez Radę polityką pieniężną.

6. Rada Polityki Pieniężnej pozytywnie oceniła działalność Zarządu NBP w zakresie realizacji założeń polityki pieniężnej na rok 2020 (uchwała nr 4/2021 z dnia 5 maja 2021 r., M.P. z 2021 r. poz. 501) i na rok 2021 (uchwała nr 10/2022 z dnia 5 maja 2022 r., M.P. z 2022 r. poz. 546) a także skwitowała program skupu w przyjętych na podstawie art. 12 ust. 1 ustawy o NBP sprawozdaniach z wykonania założeń polityki pieniężnej na rok 2020 i na rok 2021 (odpowiednio: w uchwale nr 3/2021 RPP z dnia 5 maja 2021 r., M.P. poz. 500; oraz w uchwale nr 9/2022 RPP z dnia 5 maja 2022 r., M.P. poz. 545) – co dodatkowo jednoznacznie potwierdza prawidłowość zadań zrealizowanych przez Zarząd NBP w powyższym obszarze.

ad „zarzut” w pkt 3: prowadzenie interwencji walutowych rzekomo bez należytego upoważnienia od Zarządu NBP, a ponadto przynajmniej częściowo w celu osłabienia wartości polskiej waluty

1. „Zarzut” jest całkowicie bezzasadny. Interwencje walutowe są jednym z instrumentów przewidzianych corocznie w przyjmowanych przez RPP założeniach polityki pieniężnej na kolejny rok. Stosownie do art. 17 ust. 4 pkt 2 ustawy o NBP do zakresu działania Zarządu NBP należy m.in. realizowanie zadań z zakresu polityki kursowej. Zasady i tryb podejmowania w Narodowym Banku Polskim decyzji w sprawie interwencji walutowych określa stosowna uchwała Zarządu NBP.

2. Od 29 października do połowy grudnia 2020 r. wystąpiła wyraźnie tendencja aprecjacyjna polskiej waluty (w tym okresie kurs złotego umocnił się wobec euro o ponad 4%). W związku z zaistniałą sytuacją, podjęto decyzję o dokonaniu interwencji na rynku walutowym. W drugiej połowie grudnia 2020 r. NBP przeprowadził interwencje walutowe w formie zakupu walut obcych za złotego. Ich celem było ograniczenie tempa potencjalnej dalszej aprecjacji złotego, którego kurs stosunkowo w niewielkim stopniu dostosował się do skali złagodzenia polityki pieniężnej. Swoimi działaniami NBP dążył do zapobieżenia negatywnemu wpływowi dalszej aprecjacji na skalę ożywienia gospodarki i w konsekwencji pojawieniu się niekorzystnych zjawisk inflacyjnych.

3. Interwencje walutowe prowadzone były również w 2022 r. Interwencje przeprowadzono trzykrotnie w dniach 1, 2 i 4 marca, co zostało potwierdzone komunikatami na stronie internetowej NBP. W reakcji na zbrojną agresję Rosji w Ukrainie złoty dynamicznie osłabił się względem euro, znacząco wzrosła również zmienność krajowej waluty, co mogłoby negatywnie przełożyć się na sprawne funkcjonowanie rynku walutowego i stabilność finansową oraz ograniczać skuteczność działań w zakresie polityki pieniężnej. Zgodnie z komunikatem NBP z 1 marca 2022 r. „obserwowana (…) deprecjacja złotego nie [była] spójna z fundamentami polskiej gospodarki, ani też z kierunkiem prowadzonej polityki pieniężnej NBP (…) NBP jest gotów w każdej chwili reagować na nadmierne wahania kursu złotego, które mogłyby zakłócić sprawne funkcjonowanie rynku walutowego, finansowego lub też negatywnie wpływać na stabilność finansową czy skuteczność realizowanej przez NBP polityki pieniężnej”.

4. NBP, interweniując na rynku walutowym, stabilizował warunki płynnościowe w tym segmencie rynku. Interwencje NBP, których kierunek był zgodny z kierunkiem polityki monetarnej, przeprowadzone zostały w warunkach dominacji awersji do ryzyka na rynkach globalnych i wysokiej zmienności polskiej waluty. Działania NBP ograniczyły potencjał do dalszego wzrostu zmienności kursu złotego i zasygnalizowały gotowość banku centralnego do przeciwdziałania ewentualnym działaniom spekulacyjnym inwestorów wykorzystujących działania wojenne za wschodnią granicą Polski do gry na osłabienie złotego.

5. Rada Polityki Pieniężnej pozytywnie oceniła działalność Zarządu NBP także w tym zakresie, w odniesieniu do zdarzeń z 2020 r. – w przywołanej wyżej uchwale nr 4/2021 z dnia 5 maja 2021 r., z kolei za rok 2022 – w uchwale nr 3/2023 z dnia 9 maja 2023 r. (M.P. z 2023 r. poz. 529).