Przełomowy Sierpień ‘80

Pierwsze strajki w lipcu 80. były reakcją na podwyżki słoniny, mięsa i wędlin wprowadzone przez ekipę Gierka. Ta drobna z pozoru sprawa stała się impulsem dla wybuchu największej fali strajków w dziejach PRL. Do końca lipca pracowniczy bojkot udało się ugasić obietnicami podwyżek płac. Sierpień przyniósł jednak kolejną falę protestów. Strajkowano w całym kraju. A wszystko na dobre zaczęło się w połowie sierpnia.

Kalendarium strajków

14 sierpnia – zastrajkowali robotnicy Stoczni Gdańskiej im. Lenina. Domagali się przywrócenia do pracy Anny Walentynowicz, suwnicowej a zarazem działaczki Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża, oraz podwyżek płac.

15 sierpnia – do strajku dołączyła m.in. Gdyńska Stocznia im. Komuny Paryskiej, Gdańska Stocznia Remontowa, mniejsze przedsiębiorstwa oraz komunikacja miejska, co sprawiło, że nawet zawarcie porozumienia Komitetu Strajkowego z dyrekcją 16 sierpnia nie zakończyło protestu.

18 sierpnia – strajk rozpoczynają szczecińscy stoczniowcy. Dzień później dołączają Miejskie Zakłady Komunikacyjne i kolejne szczecińskie przedsiębiorstwa.

21 sierpnia – do strajku przyłączają się zakłady Elbląga, Ustki i Słupska, a także pierwszy zakład na Górnym Śląsku – Fabryka Zmechanizowanych Obudów Ścianowych Fazos w Tarnowskich Górach.

26 sierpnia – strajki ogarniają kolejne zakłady, m.in. we Wrocławiu, Krakowie, Warszawie, Poznaniu, Łodzi i Rzeszowie.

27 sierpnia – strajki obejmują Wałbrzych, Bielsko-Białą, Świdnik, Ursus.

28 sierpnia – strajkują górnicy w kopalni „Manifest Lipcowy” w Jastrzębiu-Zdroju.

29 sierpnia – dołączają kolejne kopalnie i zakłady: kopalnia „Borynia” i „Moszczenica” w Jastrzębiu-Zdroju, ZMP w Żorach i 1 Maja w Wodzisławiu Śląskim, Huta Katowice w Dąbrowie Górniczej oraz Fabryka Samochodów Małolitrażowych w Tychach.

21 postulatów

Powołany w Gdańsku Międzyzakładowy Komitet Strajkowy, reprezentujący 160 zakładów, sformułował 21 słynnych postulatów. Ogłoszono je 17 sierpnia 1980 r. i stały się podstawą negocjacji z władzami.

Oprócz spraw socjalno-bytowych, pośród których były np. zwiększenie liczby miejsc w żłobkach i przedszkolach, podwyżka płac i reglamentacja mięsa, postulaty z listy 21 dotykały spraw politycznych. Najważniejszym był ten o utworzeniu niezależnych od władzy i pracodawców związków zawodowych. Domagano się też prawa do strajku, ograniczenia cenzury, wolności słowa, druku i publikacji. Do tego dochodziły zwolnienie więźniów politycznych i przywrócenie do pracy osób zwolnionych po strajkach w 1970 r. i 1976 r. oraz zniesienie represji za przekonania. MO

Porozumienia sierpniowe

Szybkie rozszerzanie się strajków zmusiło władzę do kapitulacji i podjęcia negocjacji. Rozmowy przedstawicieli Międzyzakładowych Komitetów Strajkowych ze stroną rządową doprowadziły do podpisania czterech porozumień, które zakończyły strajki.

Pierwsze porozumienie zawarto 30 sierpnia 80 r. w Szczecinie. W kulminacyjnym momencie pracę w całym regionie wstrzymało 340 zakładów. Dokument podpisali wicepremier Kazimierz Barcikowski i Marian Jurczyk stojący na czele Komitetu Strajkowego. Komunistyczna władza zgodziła się na postulaty strajkujących, w tym na nowe związki zawodowe. MKS wyraził zgodę, by zamiast „wolne” związki użyto określenia „samorządne”.

31 sierpnia 80 r. w Gdańsku, w Sali BHP, podpisano historyczne porozumienie o największej wymowie. Z ramienia MKS podpisał je Lech Wałęsa, a ze strony rządu wicepremier Mieczysław Jagielski. Delegacja rządowa zgodziła się m.in. na utworzenie nowych, niezależnych, samorządnych związków zawodowych, prawo do strajku, budowę pomnika ofiar grudnia 1970 r. Uroczystość była transmitowana w TVP, więc mógł ją śledzić świat.

Najdłużej strajkowano na Śląsku. Dopiero 3 września 80 r. delegacja rządowa podpisała porozumienie z MKS w Jastrzębiu, a 11 września w Hucie Katowice. Porozumienie katowickie umożliwiło tworzenie scalonego ruchu związkowego. To tam wynegocjowano postulat, że Porozumienie Gdańskie z 31 sierpnia 80 r. obowiązuje w całym kraju. KN

Rejestracja NSZZ „Solidarność”

Porozumienia Sierpniowe doprowadziły do powstania NSZZ „Solidarność” – pierwszej, niezależnej od władz, legalnej organizacji związkowej.

Początkowo nie było jasne, jak zostanie zorganizowany ruch związkowy i czy w ogóle dojdzie do utworzenia organizacji o zasięgu ogólnokrajowym. Ostateczna decyzja w tej sprawie zapadła 17 września w Gdańsku, gdzie spotkali się przedstawiciele Międzyzakładowych Komitetów Założycielskich powstałych z MKS. Nowemu związkowi nadano nazwę Niezależny Samorządny Związek Zawodowy (NSZZ) „Solidarność” i ustalono, że będzie organizacją ogólnopolską. Nazwę „Solidarność” zaproponował Karol Modzelewski, rzecznik prasowy organizacji. Problem był jednak z rejestracją związku. Władza odwlekała jego legalizację. Dopiero gdy „Solidarność” przeprowadziła 3 października strajk ostrzegawczy, władze ustąpiły. 24 października Sąd Wojewódzki w Warszawie wpisał NSZZ „Solidarność” do rejestru związków. Sędzia Zdzisław Kościelniak samowolnie wprowadził jednak zmiany w statucie dotyczące prawa do strajku i kierowniczej roli partii. Spowodowało to napięcia na linii związek–władza. Ostatecznie 10 listopada Sąd Najwyższy zatwierdził statut, jaki związek zaproponował. Dołączono jednak do niego aneks o przewodniej roli PZPR.