SUPER HISTORIA: 11 listopada – skąd się wzięła Niepodległa

11 listopada 1918 r., po czterech latach walk, które pochłonęły prawie 10 mln żołnierzy, w lasku Compiégne pod Paryżem, podpisano zawieszenie broni pomiędzy Ententą a Niemcami. Tym samym zakończyła się I wojna światowa i Europa wkroczyła w nowy etap historii. Rozpadły się wielkie cesarstwa: Rosja, Niemcy, Austro-Węgry, a pojawiły nowe niepodległe państwa, wśród nich m.in.: Austria, Węgry, Czechosłowacja, Finlandia, Estonia, Litwa i Łotwa. Odradzała się też Polska. Po 123 latach odzyskała upragnioną niepodległość, ale tworzenie państwa było dziełem trudnym. Polacy pokazali jednak, że potrafią sprostać najtrudniejszemu wyzwaniu. Dali dowód, że mimo trawiących ich sprzeczności potrafią pójść na kompromis i wspólnymi siłami zrealizować marzenia o Niepodległej. Po pierwszych chwilach radości nasi pradziadowie rozpoczęli budowanie od podstaw niezależnego państwa.

Czytaj także: SUPER HISTORIA: Historyczne mogiły – ocalmy od zapomnienia

Wielka szansa

Klęska trzech zaborców dawała nam szansę na odzyskanie państwa. Polacy jej nie zmarnowali i przystąpili do przejmowania władzy na okupowanych ziemiach. Pierwszy był Cieszyn. Tu już od 19 października 1918 r. działała Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego. Z kolei w Krakowie polscy posłowie do parlamentu austriackiego powołali 28 października Polską Komisję Likwidacyjną, która dwa dni później przejęła władzę w Galicji. Na jej czele stanął Wincenty Witos, przywódca PSL „Piast”. W ostatnim dniu października rozpoczęto z kolei przejmowanie władzy w okupowanej przez Austro-Węgry części Królestwa. W nocy z 6 na 7 listopada w zajętym kilka dni wcześniej Lublinie ukonstytuował się Tymczasowy Rząd Republiki Polskiej z socjalistą Ignacym Daszyńskim na czele.

Organizacja państwa

Tego samego dnia, w którym Niemcy podpisali zawieszenie broni, Rada Regencyjna, działająca na ziemiach dawnego Królestwa Polskiego, okupowanego przez Niemcy i Austro-Węgry przekazała uwolnionemu z twierdzy magdeburskiej Józefowi Piłsudskiemu władzę wojskową, a po trzech dniach także władzę cywilną. Rząd Lubelski rozwiązał się, Rada Regencyjna ustąpiła, a Polska Komisja Likwidacyjna to zaakceptowała. Piłsudski stal się rzeczywistym przywódcą tworzącego się państwa. Natychmiast też przystąpił do tworzenia rządu, który uzyskałby poparcie nie tylko różnych ugrupowań politycznych, ale zostałby uznany na arenie międzynarodowej.

Czytaj także: SUPER HISTORIA Wybory 1919: sto lat temu poszliśmy do urn

18 listopada powołał pierwszy rząd niepodległej Polski z premierem Jędrzejem Moraczewskim na czele. Cztery dni później nowy rząd opracował „Dekret o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej”, który to przypieczętował pełnię władzy Piłsudskiego i nadawał mu stanowisko Tymczasowego Naczelnika Państwa do czasu zwołania Sejmu Ustawodawczego. Wybory do Sejmu zarządzono na 26 stycznia 1919 r. Socjalista Moraczewski nie miał jednak pełnego poparcia. Krytykowała go prawica. Do porozumienia doszło dopiero wtedy, gdy 16 stycznia 1919 r. został utworzony rząd Ignacego Paderewskiego. Był to pierwszy rząd uznany nie tylko przez wszystkie ugrupowania polityczne, ale także i przez świat.

Walka o granice

Listopad był również początkiem jednoczenia podzielonego przez dziesiątki lat społeczeństwa. Istotną kwestią w odbudowie Rzeczypospolitej było ustalenie granic nowego państwa. Nie było to łatwe, gdyż sporna była w zasadzie każda granica. Walka o nie wymagała ogromnego wysiłku zbrojnego i wielu zabiegów dyplomatycznych. Granice zostały wyznaczone na podstawie traktatów pokojowych oraz poprzez rozstrzygnięcia Rady Ambasadorów, plebiscytów i powstań śląskich. Proces ten trwał do 1922 r.

Ziemie centralnej Polski pod koniec października i w połowie listopada 1918 r. zostały objęte polską władzą, o granice zachodnie, wschodnie, północne i południowe wciąż trwały spory. Główne postanowienia w sprawie granicy zachodniej Polski zapadły na konferencji pokojowej w podparyskim Wersalu. Na konferencji Polska miała oficjalną delegację. Nasz kraj reprezentowali premier i minister spraw zagranicznych Ignacy Paderewski oraz Roman Dmowski. Traktat formalnie przywracał Polskę na mapę Europy. 

Czytaj także: SUPER HISTORIA Awantury i jatki w Sejmie II RP, czyli obrady nieparlamentarne

Według Traktatu Wersalskiego podpisanego 28 czerwca 1919 r. Polsce przyznano prawie całą Wielkopolskę – wcześniej 27 grudnia 1918 r. wybuchło tam powstanie, które zakończyło się sukcesem Wielkopolan i część pomorza Gdańskiego bez Wolnego Miasta Gdańska.

Natomiast o losie Warmii i Mazur oraz Górnego Śląska, zgodnie z postanowieniami Traktatu Wersalskiego, miały zadecydować plebiscyty. Plebiscyt na Warmii i Mazurach odbył się 11 lipca 1920 r. i był niekorzystny dla Polski. Tylko 3 proc. ludności opowiedziała się za włączeniem do Polski. W związku z tym przyznano młodemu państwu tylko osiem gmin Warmii i Mazur.

Spór o Śląsk

Na kształt granicy Górnego Śląska miały wpływ powstania śląskie (sierpień 1919 r. i 1920 r., maj 1921 r.) oraz plebiscyt (20 marca 1921 r.), który nie przyniósł zwycięstwa Polsce. Za połączeniem z Polską opowiedziało się 479 tys. osób, a pozostaniem w granicach Niemiec – 708 tys. Przyczyną takiego wyniku było dopuszczenie do głosowania wszystkich osób urodzonych na Górnym Śląsku, a nie tylko tam mieszkających. 20 października 1921 r. decyzją Rady Ambasadorów przyłączono do Polski 29 proc. obszaru plebiscytowego i 46 proc. ludności. W Polsce znalazły się m.in. Katowice, Świętochłowice i Królewska Huta (obecny Chorzów).

… i granicę południową

Spór toczył się również z Czechosłowacją o Śląsk Cieszyński, Orawę i Spisz. W listopadzie 1918 r. lokalne władze zawarły układ dotyczący podziału terytorium. Rząd w Pradze nie uznał tych postanowień i w styczniu 1919 r. wojska czeskie wkroczyły na sporne tereny. W konflikt włączyły się mocarstwa zachodnie. 28 lipca Rada Ambasadorów przyznała Polsce wschodnią część Śląska Cieszyńskiego i część Spiszu i Orawy.

Gorące boje na Wschodzie

Od listopada 1918 r toczyły się także walki polsko-ukraińskie o Lwów i tereny Galicji Wschodniej Do lipca 1919 r., wojska polskie opanowały całą Galicję Wschodnią aż po rzekę Zbrucz. We wrześniu 1919 r. podpisano rozejm. Granica na terenach Galicji Wschodniej została oparta na linii rzeki Zbrucz, pozostawiając po polskiej stronie Lwów, Tarnopol i Stanisławów.

Podpisaniem Traktatu Ryskiego (18 marca 1921 r.) przez Polskę, Rosję Radziecką i Ukrainę Radziecką zakończono wojnę polsko-bolszewicką 1920 r. Na jego mocy Polska odzyskała zachodnią część Wołynia i Polesia z Brześciem, Pińskiem i Łuckiem oraz dawne ziemie Wielkiego Księstwa Litewskiego z Grodnem i Nieświeżem. A w 1922 r. w wyniku postanowienia sejmu Litwy Środkowej Wileńszczyzna z Wilnem zostały włączone do Polski. Ostatecznie polska granica wschodnia została zatwierdzona przez Radę Ambasadorów 15 marca 1923 r.