SUPER HISTORIA: Jak ujarzmiano Tatry

Tatry to najwyższy i najbardziej urozmaicony masyw długiego łańcucha Karpat Zachodnich. Niezwykła magia tego miejsca, na którą składają się piękne krajobrazy, dzika przyroda, a także zdrowe powietrze i czysta woda przyciągają miliony turystów. Na tatrzańskich ścieżkach spotkać można zarówno wytrawnych górskich wędrowców i taterników, jak i tych stawiających pierwsze kroki.

Początki turystyki w Tatrach

Pierwsze wzmianki o wyprawie w Tatry pochodzą z XVI w., kiedy to w 1565 roku Beata Łaska z Kościeleckich, udała się z Kieżmarku w Góry Śnieżne, czyli dzisiejsze Tatry. Kolejne informacje pochodzą z lat 1596 -1600. Wtedy nauczyciel Adam Kunish i Ioannes Bocatius przemierzali góry wraz ze swoimi uczniami. Pierwszą wycieczka, o której zachowały się dokładne dane, była wyprawa Davida Frölicha w 1615 roku na Kiezmarski Szczyt.

Czytaj także: SUPER HISTORIA: Wanda, co góry kochała

Większe zainteresowanie tatrami nastąpiło dopiero w XIX wieku. Na wycieczki w góry udawali się studenci, naukowcy różnych dziedzin i zwykli turyści. Ogromne znaczenie dla poznania tatrzańskich wierchów i rozwoju turystyki miał Stanisław Staszic. To jemu przypisuje się pierwsze wejście na Kołowy Szczyt, okrążył Morskie Oko i wspiął się na Sławkowski Szczyt, Krywań i Łomnicę. Owocem naukowym tych podróży było dzieło „O ziemiorództwie Karpatów i innych gór i nizin Polski”.

Towarzystwo Tatrzańskie

Przełomową datą dla rozwoju turystyki tatrzańskiej był rok 1873, kiedy to zjawił dr Tytus Chałubiński, który dostrzegł nie tylko walory polskich szczytów, ale także tutejszego klimatu. W tym samym roku powstało Galicyjskie Towarzystwo Tatrzańskie. Jego założycielami byli przedstawiciele inteligencji i arystokracji polskiej m.in. dr Tytus Chałubiński, ks. Józef Stolarczyk, Eugeniusz Janota, Ludwik Eichborn, Walery Eliasz-Radzikowski. 31 grudnia 1873 r. podpisano statut organizacji, który wiosną 1874 został urzędowo zatwierdzony przez Namiestnictwo we Lwowie. Wkrótce z jego nazwy usunięto słowo „galicyjskie”, nadając tym samym Towarzystwu ogólnokrajowy zasięg. Wtedy właśnie zrodziła się moda na Tatry.

Pierwsze szlaki

Za jeden z celów Towarzystwo Tatrzańskie postawiło sobie zachęcanie do zwiedzania gór, ułatwianie dostępu i pobytu w nich turystom. Realizując te zamiary w 1874 roku zbudowano pierwsze schronisko górskie nad Morskim Okiem, w 1876 roku w Roztoce i Pięciu Stawach, a w 1894 - na Hali Gąsienicowej. W 1874 rozpoczęto też budowę m.in. ścieżek, umocnień i ubezpieczeń, kładek oraz mostków nad rwącymi potokami. Zaczęto też wyznaczać szlaki, które pozwalały na bezpieczne przemieszczanie się po nieznanych wcześniej trasach.

Czytaj także: SUPER HISTORIA: Test Trinity – początek ery atomu

Jako pierwszy znakowania szlaku w polskich Tatrach podjął się Walery Eljasz-Radzikowski, krakowski malarz, działacz Towarzystwa i znawca gór. W 1887 roku oznaczył czerwonymi pasami szlak z Zakopanego przez Polanę Waksmundzką i Psią Trawkę do Morskiego Oka. W 1890 oznakował kolejne szlaki: odcinek wybitnie wysokogórski Świnicka Przełęcz – Zawrat, kolejny z przełęczy Liliowe na przełęcz Zawory i dalej Doliną Piarżystą do miejsca dziś nazywanego Wrotami Chałubińskiego (szlak dziś już nie istnieje) i z Doliny Pięciu Stawów na Gładką Przełęcz i dalej – na Zawory.

Początkowo znakowano szlaki jednym paskiem czerwonym. Z czasem, aby uczynić go bardziej widocznym, domalowano pasek biały. W latach dwudziestych XX w. regułą stały się dwa paski białe i kolorowy. Sieć szlaków stale wzrastała, przed II wojną funkcjonowało już ponad 130 km szlaków, wybudowano też kolejkę na Kasprowy.

Szlak dla odważnych

Już na początku XX w. wytyczono szlak Orla Perć, który do dzisiejszych czasów jest jednym z najtrudniejszych a zarazem najatrakcyjniejszych szlaków. Trasa została wytyczona w latach 1903-1906 przez ks. Walentego Gadowskiego według pomysłu Franciszka Nowickiego, poety okresu Młodej Polski i taternik. Początkowo prowadziła ona od Zawratu, poprzez Kozi Wierch, Granaty, Krzyżne, Wołoszyn aż Polany pod Wołoszynem. Od 1932 r odcinek Krzyżne-Polana pod Wołoszynem został jednak zamknięty.

Gród pod Giewontem

Zanim Zakopane stało się zimową stolicą Polski było miejscem pastwisk i sezonowych osad pasterskich i należało do króla W 1770. miejscowość została zagarnięta przez Austriaków, którzy sprzedali ją w 1824 r. rodzinie Homolacsów. To oni upadającą hutę rudy w Kuźnicach postawili na nogi. Tak rozpoczęła się wielka kariera zapadłej do tej pory wioseczki, która dzisiaj jest częścią Zakopanego. W tym samym czasie Kuźnice zaczęły też przyciągać pierwszych górskich badaczy, turystów i kuracjuszy. Hutnictwo zeszło na dalszy plan, aż w końcu upadło.

Rozkwit Zakopanego rozpoczął się pod koniec XIX w. Przyczynił się do tego Tytus Chałubiński, który lansował miejscowość jako stację klimatyczno-turystyczną. W1886 miejscowość uzyskała status uzdrowiska. Trzy lata później dobra zakopiańskie zakupił hrabia Władysław Zamoyski, który zmodernizował to miejsce. Powstały m.in. wodociągi, muzea, szkoły i poczta. W 1899 r. powstała linia kolejowa Chabówka – Zakopane. Wtedy to jeszcze liczniej zaczęli przybywać i kuracjusze i turyści, a wśród nich pisarze, poeci, malarze, muzycy. Zakopane stało się centrum duchowym i kulturalnym życia polskiego. W latach międzywojennych Zakopane pękało już w szwach od turystów. Nie tylko z Polski ale i zza granicy ściągała tam bohema artystyczna. Wiek XX to też rozwój sportów zimowych w Zakopanem. Odbywały się tu m.in mistrzostwa świata w narciarstwie klasycznym i alpejskim. Obecnie miasto stanowi najważniejszy polski ośrodek sportów i turystyki górskiej.