Super Historia. Koniec superimperium

W różnych regionach rozległego państwa (obejmowało obszar 22 mln km kw.) zaczęło wrzeć już w 1988 r. Pierwszą republiką, która ogłosiła suwerenność była Estonia. W ciągu kilkunastu miesięcy w jej ślady poszły pozostałe republiki nadbałtyckie. Kolejnym krokiem było ogłoszenie przez nie pełnej niepodległości. Moskwie mimo prób nie udało się ich ponowie podporządkować.

Wolnościowe aspiracje republik zostały rozbudzone przez zmiany w kierownictwie partii. W marcu 1985 r. sekretarzem generalnym partii został Michaił S. Gorbaczow, który zapoczątkował zmiany ustrojowe w kraju. Nowy przywódca wprowadził reformy gospodarczo-społeczne (głasnosti - jawności życia politycznego; pierestrojki - przebudowy stosunków społeczno-politycznych). Gorbaczow był przekonany o konieczności reform, które miały udoskonalić, ale nie zastąpić istniejący system. Uchwalono ustawy o spółdzielczości, legalizujące działalność gospodarczą, o przedsiębiorstwach oraz o kołchozach i przemyśle spożywczym. Każda z nich miała pomóc poprawić katastrofalną sytuację kraju. Kryzys pogłębił spadek cen ropy naftowej oraz stali, która stanowiła podstawę eksportu kraju. Ponadto ZSRR wykrwawiał się w wyścigu zbrojeń z USA (rocznie wydawał ok. 30 mld dol.).

Zobacz: Polacy zarabiają najmniej. Jesteśmy niewolnikami Europy

Mocarstwową pozycją Związku Radzieckiego zachwiała także nieudana interwencja w Afganistanie w latach 79-89. Polityczne i ekonomiczne sankcje Zachodu wobec ZSRR były dodatkowym ciosem dla radzieckiej gospodarki.

Demontaż ZSRR przypieczętowało w 1990 r. wprowadzenie zasady wielopartyjności oraz zawieszenie w sierpniu 1991 r. po nieudanym puczu Giennadija Janajewa działalności KPZR. Pod koniec 1991 r. zamiast ZSRR utworzono Wspólnotę Niepodległych Państw, a wiele republik związkowych, m.in. Ukraina, Białoruś, Mołdawia, Gruzja, Uzbekistan czy Kazachstan, proklamowało niepodległość.