Czym było Polskie Państwo Podziemne. SUPER HISTORIA

Porażka we wrześniu 1939 nie oznaczała, że naród polski skapitulował. Gdy trwały ostatnie walki z najeźdźcą, rozpoczęło się formowanie struktur Podziemia. Już 27 września, tuż przed kapitulacją Warszawy, powołana została Służba Zwycięstwu Polski, na czele której stanął gen. Michał Tokarzewski-Karaszewicz. Tak powstał zalążek Polskiego Państwa Podziemnego.

Tajne, ale legalne

Państwo Podziemne choć działające w ukryciu, było w pełni legalne. Działało w ścisłej łączności z władzami RP przebywającymi przejściowo na uchodźstwie: prezydentem, rządem i Naczelnym Wodzem oraz ich krajowymi przedstawicielami. 30 września 1939 urząd prezydenta objął Władysław Raczkiewicz, powołał on zgodnie z konstytucją premiera i naczelnego wodza, którym został generał Władysław Sikorski.

Decyzją rządu w Londynie w grudniu 1940 r został utworzony urząd Delegata Rządu na Kraj. To on sprawował najwyższą władzę (od maja 1944 w randze wicepremiera), kierował zakonspirowanym aparatem administracji cywilnej na szczeblu centralnym, w województwach i powiatach. Delegatowi podlegały departamenty (do lipca 1944 powstało 18), które organizowały zakazane przez okupanta dziedziny życia: szkolnictwo, kulturę i naukę, opiekę społeczną i sądownictwo. Delegatura zajmowała się także dzieleniem pieniędzy przekazywanych przez rząd na uchodźstwie na działalność konspiracyjną. Funkcję delegata sprawowali kolejno: Cyryl Ratajski (1940-42), Jan Piekałkiewicz (1942-43), Stanisław Jankowski (1943-45) i jako ostatni Stefan Korboński.

Namiastką władzy ustawodawczej był podziemny parlament. W latach 1940-1943 był to Polityczny Komitet Porozumiewawczy utworzony przez największe stronnictwa polityczne: Polską Partię Socjalistyczną, Stronnictwo Ludowe, Stronnictwo Pracy i Stronnictwo Narodowe. W 1943 PKP przekształcił się w Krajową Radę Polityczną, a w 1944 r. w Radę Jedności Narodowej.

Podziemna sprawiedliwość

Wymiarem sprawiedliwości zajmowało się Kierownictwo Walki Cywilnej. Tajne rozprawy prowadzone były przez sędziów, a oskarżonemu przysługiwał obrońca. Sądzono za kolaborację z okupantem i wymierzano sankcje, od bojkotu, chłosty, kontrybucji aż po wyroki śmierci. Wyroki ogłaszano w prasie podziemnej, a ich wykonanie powierzano odpowiednim komórkom Państwowego Korpusu Bezpieczeństwa (podziemnej policja). KWC wydało również ostrzeżenie, że szantaże wobec Żydów i ich denuncjowanie będą karane z całą surowością. W 1942 powołano w podziemiu Radę Pomocy Żydom Żegota.

Zbrojne podziemie

Polskie Państwo Podziemne miało własne siły zbrojne. Na bazie SZP, 13 XI 1939 r. utworzony został Związek Walki Zbrojnej (ZWZ), który w lutym 1942 przekształcił się w Armię Krajową. Komendantem głównym został gen. Stefan Rowecki „Grot”, po jego aresztowaniu gen. Tadeusz Komorowski "Bór" (1943-1944), a gdy po powstaniu trafił do niewoli, jego miejsce zajął gen. Leopold Okulicki (1944-1945). Utworzenie AK ułatwiało scalanie wszystkich grup wojskowych w jedną organizację podległą rządowi RP na uchodźstwie. Pod koniec 1942 roku AK liczyła 200 tys. zaprzysiężonych żołnierzy, a rok później już ok. 380 tys. Była największą podziemną armią w okupowanej Europie, której głównym celem było przygotowanie powstania w momencie załamania się Niemiec. Podziemne wojsko zbroiło się i szkoliło, a w międzyczasie prowadziło akcje sabotażowe, dywersyjne i wywiadowcze. Do największych sukcesów wojskowego podziemia należało, między innymi zlokalizowanie produkcji niemieckich pocisków rakietowych V1.

W styczniu 1943 r., powołano Kierownictwo Dywersji tzw. Kedyw pod komendą płk. Emila Fieldorfa ps. „Nil”. Zasłynął on brawurowymi akcjami wykonanymi przez najbardziej elitarne oddziały armii podziemnej. Ich dziełem było m.in. odbicie w akcji pod Arsenałem Jana Bytnara "Rudego" i innych więźniów Pawiaka oraz udany zamach na Franza Kutscherę, szefa SS i gestapo w Warszawie

Wsparciem dla AK byli także tzw. Cichociemni, polscy komandosi szkoleni w Wielkiej Brytanii, przerzuceni drogą lotniczą do kraju.

Prasa konspiracyjna

Jednym z fenomenów polskiego podziemia była tajna prasa. Wobec likwidacji przez okupanta polskich gazet i odbiorników radiowych ważnym źródłem informacji stały się podziemne gazetki. Pierwsza „Polska żyje” ukazała się już 10 października 1939 r. Zimą 1940 r. władze Polskiego Państwa Podziemnego zdecydowały o utworzeniu Tajnych Wojskowych Zakładów Wydawniczych. Stanowiły one największą w skali świata konspiracyjną firmę edytorską. I niezwykle sprawną, czego dowodem jest to, że w okupowanej Polsce ukazywało się ok. 1400 tytułów. Od czasopism politycznych, przez wojskowe, literackie, kobiece, po humorystyczne. Na przełomie lat 1943 i 1944 łączny nakład prasy podziemnej wynosił blisko 250 tys. 

W prywatnych mieszkaniach organizowano konspiracyjne koncerty, przedstawienia teatralne, wieczory autorskie i wykłady naukowe.

Tajne komplety

Jednym z największych osiągnięć PPP było zapewnienie kontynuacji nauki. Mimo że okupant zamknął szkoły średnie i wyższe młodzież mogła nadal się kształcić. Rozwinięto znakomicie funkcjonującą sieć tajnego nauczania. Działały tzw. komplety, którym Tajna Organizacja Nauczycielska zapewniała kadrę oraz przygotowywała i rozprowadzała podręczniki. Tylko w roku szkolnym 1943/1944 na terenie Generalnego Gubernatorstwa na poziomie szkoły średniej objętych było 83,8 tys. uczniów. Powstały również tajne ośrodki szkolnictwa wyższego, które kształciły polonistów, historyków, matematyków, lekarzy. Tajne nauczanie akademickie odbywało się m.in. w Warszawie, Krakowie, Wilnie, Lwowie. Dyplomy tajnych studiów uzyskało 6,5 tys. osób.

W ramach działalności opiekuńczej organizowano stypendia, zapomogi, posiłków dla potrzebujących, zwłaszcza dzieci i młodzieży. Korzystano z pomocy jawnie działających organizacji, takich jak Czerwony Krzyż i Rada Główna Opiekuńcza.

Testament Polski Walczącej

W końcu marca 1945 r. NKWD podstępnie aresztowało przywódców Polski Podziemnej m.in.: gen. Leopolda Okulickiego, przewodniczący RJN Kazimierza Pużaka, wicepremiera Stanisława Jankowskiego oraz przedstawiciele głównych stronnictw politycznych. W czerwcu 1945 r. zostali osądzeni w Moskwie w tzw. procesie szesnastu. Oskarżeni m.in. o współpracę z Niemcami i o prowadzenie działalności wymierzonej w ZSRR otrzymali kary pozbawienia wolności. Trzech do Polski już nie wróciło, zmarli w sowieckich kazamatach.

1 lipca 1945 ogłoszony został ostatni akt Polskiego Państwa Podziemnego. Była to odezwa Rady Jedności Narodowej do Narodu Polskiego i Narodów Sprzymierzonych zakończona Testamentem Polski Walczącej. Deklarował przyjaźń z Sowietami, ale po spełnieniu postulatów np.: opuszczenie ziem polskich przez Armię Czerwoną i NKWD, likwidację aparatu przemocy i prześladowań oraz przeprowadzenie demokratycznych reform. Niestety, na ich spełnienie musieliśmy czekać kilkadziesiąt lat.

Pierwszy dowódca AK

Stefan Rowecki ps. „Grot” był w latach 1940-1943 komendantem głównym Związku Walki Zbrojnej -AK. Rozbudował Armię Krajową, zapewniając jej właściwą organizację i system dowodzenia. W czasie I wojny światowej walczył w Legionach Polskich, a od 1919 w wojnie polsko-bolszewickiej. Od początku okupacji zaangażował się w działalność konspiracyjną. W czerwcu 1940 r. objął funkcję komendanta głównego ZWZ. Trzy lata później został aresztowany przez gestapo i wywieziony do obozu w Sachsenhausen, gdzie został zamordowany.

Ostatni Delegat

Stefan Korboński był działaczem ludowym. Zaczął od członkostwa w 1917 w Polskiej Organizacji Wojskowej. We wrześniu 1939 służył jako oficer w 57. Pułku Piechoty. Od 1940 r. był członkiem Politycznego Komitetu Porozumiewawczego, w kwietniu 1941 r. objął funkcję szefa Kierownictwa Walki Cywilnej. Organizował łączność radiową cywilnego podziemia z rządem RP w Londynie. Od marca 1945 pełnił obowiązki Delegata Rządu na Kraj. Po wojnie został posłem na sejm. Sytuacja polityczna zmusiła go do wyjazdu z kraju w 1947. Zmarł w 1989 w Waszyngtonie

Wierny żołnierz Niepodległej

Generał Emil Fieldorf „Nil” był legionista, a od 1918 służył w Wojsku Polskim II RP. Po kampanii wrześniowej przedostał się do Francji, w lipcu 1940 jako pierwszy emisariusz rządu wrócił do kraju. Był jednym z czołowych dowódców ZWZ, a w latach 1942-44 komendantem „Kedywu” KG A. W 1950 aresztowało go UB, mimo tortur odmówił współpracy. W 1952 na podstawie spreparowanych zarzutów został skazany na karę śmierci. Wyrok wykonano w 1953.