Szczepionki przeciw grypie - czy naprawdę działają?

Postęp, jaki dokonał się w medycynie w dziedzinie profilaktyki chorób i ich leczenia spowodował, że nauczyliśmy się bagatelizować choroby, w tym także grypę. Niesłusznie! O tym, jak groźne mogą być choroby, jeśli nie mamy jak się przed nimi bronić, przypominają nam co pewien czas kolejne epidemie i pandemie. Sytuacja, do której doszło na początku pandemii COVID-19, doskonale obrazuje, w jak zawrotnym tempie choroba może się dziś rozprzestrzenić po świecie. Wydarzenia potoczyłyby się inaczej, gdyby była to choroba już znana i zbadana. Gdybyśmy od samego początku mieli szczepionki przeciwko COVID-19 wirus nie rozprzestrzeniłby się na tak znaczną skalę z tak dużą szybkością.   To, jak skuteczne są szczepionki w walce z chorobami, dobrze widać również na przykładzie polio (poliomyelitis), które niegdyś obecne było na całym świecie oraz ospy prawdziwej. Jeszcze w 1988 r. zaraportowano 350 tysięcy przypadków wystąpienia poliomyelitis. Dziś, dzięki globalnemu programowi szczepień, zachorowalność na polio zmniejszyła się o 99%, zaś ospa prawdziwa zupełnie zniknęła z naszego globu. Przykłady te obrazują, ile zawdzięczamy szczepieniom.

Jak skuteczne są szczepionki przeciw grypie?

Skuteczność szczepionek przeciw grypie zależy zarówno od danego sezonu grypowego, jak i samej populacji. Warto pamiętać, że im większa część społeczeństwa jest zaszczepiona, tym mniej osób zachoruje, a to zapobiegnie rozprzestrzenianiu się choroby. To, na ile szczepionki przeciw grypie są skuteczne, zależy od wielu czynników. Niezwykle istotny jest stan zdrowia osoby zaszczepionej – mogą słabiej działać, gdy ktoś cierpi np. na choroby przewlekłe czy ma obniżoną odporność. Ważne jest również to, jaki czas minął od momentu szczepienia do zetknięcia się z wirusem – potrzeba około 2-3 tygodni, aby nabyć odporność. Duże znaczenie ma też to, czy szczepy wirusa grypy, przeciwko którym organizm się broni, są tymi, które zawiera szczepionka. Wszystko to składa się na szacunkową skuteczność szczepionek przeciwko grypie w przedziale od 40 do 70%.  Najlepiej jest zaszczepić się możliwie szybko – we wrześniu lub październiku. Jeśli jednak z jakichś powodów nie mamy możliwości zrobienia tego w tym czasie, zaszczepić się wciąż warto nawet do końca roku, gdyż i tak odniesiemy korzyści ze szczepienia. Najważniejsze jest, by zdążyć zbudować odporność przed szczytem zachorowań, który w naszym kraju przypada na okres między styczniem a marcem.

Jak określa się skład szczepionki?

Aby ustalić, jaki w danym sezonie powinien być skład szczepionki, eksperci WHO corocznie przyglądają się sytuacji epidemiologicznej w obszarze grypy i ustalają, jakie szczepy powinny w danym roku znaleźć się w składzie szczepionki. Opierają się na danych wirusologicznych i epidemiologicznych dostarczanych przez ogólnoświatową sieć laboratoriów. Każdego roku 142 krajowe ośrodki do spraw grypy (w Polsce jest to Krajowy Ośrodek ds. Grypy w Narodowym Instytucie Zdrowia Publicznego – Państwowym Zakładzie Higieny (NIZP-PZH)) przesyłają tysiące szczepów do zbadania.  Proces ustalania składu szczepionki obejmuje między innymi izolację wirusów z próbek pobranych od chorych, po której następuje ich identyfikacja i analiza genetyczna. Uzyskane informacje, które zestawia się z danymi na temat odporności populacji na poszczególne szczepy wirusa grypy, stanowią podstawę do wyselekcjonowania tych szczepów, które wykazują najwyższe prawdopodobieństwo atakowania ludzi w nadchodzącym sezonie.

Czy można zachorować od szczepionki na grypę?

Jest wiele mitów na temat szczepień przeciw grypie, w tym także ten, że szczepionka może spowodować zachorowanie. Nie ma jednak możliwości, żeby szczepionki te wywołały chorobę. Zawierają one odpowiednio osłabione wirusy, które nie mają możliwości zarażenia człowieka. Możliwe jest za to wystąpienie efektów ubocznych, które mogą być z grypą pomylone: podwyższona temperatura, nudności, złe samopoczucie, ból głowy, stawów, mięśni, katar. Jednakże, w przeciwieństwie do grypy, dolegliwości te trwają krótko i mijają szybko same z siebie.

Nie oznacza to jednak, że osoby zaszczepione nie mogą zachorować, a jedynie to, że szczepionka nie może być powodem zachorowania. Zachorowanie jest zawsze możliwe, ponieważ żadne szczepionki nie mają 100% skuteczności.

Działania niepożądane

Szczepionki przeciw grypie, jak każdy produkt medyczny, mogą powodować działania niepożądane. W przypadku szczepień, mówi się o niepożądanych odczynach poszczepiennych. Mają one najczęściej charakter reakcji miejscowych – w miejscu podania zastrzyku mogą pojawić się np. trwające 2-3 dni zaczerwienienie, bolesność i obrzęk. Po szczepieniu mogą pojawić się również objawy grypopodobne, tj. gorączka, ból głowy, mięśni czy złe samopoczucie. Występują one rzadziej i ustępują po kilku dniach.

Możliwe, acz wyjątkowo rzadkie, są również ciężkie niepożądane odczyny poszczepienne po szczepieniu przeciw grypie. Wskazuje się tu zespół Guillaina–Barrégo. Warto jednak pamiętać, że zdarza się on sześć razy częściej w naturalnym przebiegu grypy, niż po szczepieniu przeciw tej chorobie.

W przypadku donosowej szczepionki przeciw grypie, która nie należy do grupy inaktywowanych (zawiera żywe, osłabione wirusy grypy) mogą pojawić się objawy takie jak ból głowy, złe samopoczucie, wyciek z nosa, gorączka, ból mięśni, wysypka czy zmniejszenie łaknienia.

Wyrażane są opinie, że występowanie działań niepożądanych jest argumentem by się nie szczepić. Spotykając się z taką opinią warto pamiętać, że w znakomitej większości przybierają one formę drobnych niedogodności, a częstotliwość ich występowania nie jest duża. W przypadku zachorowania zaś, zostajemy narażeni na pełne spektrum objawów i, w zależności od wielu czynników, także poważnych powikłań po chorobie.

Powikłania po grypie

Większość chorych po przejściu grypy wraca do zdrowia w miarę szybko, jednak nie wszyscy mają to szczęście. Zdarza się, że grypa przybiera ciężki przebieg. Z tego powodu u osób cierpiących na choroby przewlekłe może dojść do ich zaostrzenia. Mogą wystąpić także nowe choroby. Na skutek grypy dochodzi czasem do niezwykle groźnych dla zdrowia powikłań wielonarządowych.

Najczęstsze powikłania pogrypowe dotyczą:

• układu oddechowego: grypowe zapalenie płuc i oskrzeli, wtórne bakteryjne zapalenie płuc, zapalenie oskrzelików – szczególnie u niemowląt i u dzieci, takie jak np. zakażenie pneumokokowe, meningokokowe, zaostrzenie astmy,
• układu nerwowego: poprzeczne zapalenie rdzenia, zapalenie mózgu, opon mózgowych,
• innych układów: zapalenie ucha środkowego (zwłaszcza u dzieci), zapalenie mięśnia serca i osierdzia, zaostrzenie istniejących chorób przewlekłych (np. zastoinowej niewydolności serca), drgawki gorączkowe, zespół wstrząsu toksycznego, zespół Rey`a, zapalenie mięśni i mioglobinuria mogąca prowadzić do niewydolności nerek, możliwość częstszego występowania schizofrenii w przypadku zakażenia wewnątrzmacicznego w czasie ciąży, zakażenia meningokokowe).

Szczególnie narażone są osoby z grup ryzyka – przede wszystkim cierpiące na choroby przewlekłe, dzieci, kobiety w ciąży i seniorzy.

Więcej na temat grypy można dowiedzieć się na stronie: szczepieniaprzeciwgrypie.pl.

i

Opracowano na podstawie:

1. https://szczepieniaprzeciwgrypie.pl/grypa-baza-wiedzy/czy-szczepienia-sa-skuteczne - Data ostatniego dostępu 05.2021
2. https://pulsmedycyny.pl/fakty-i-mity-na-temat-grypy-oraz-szczepien-885964 - Data ostatniego dostępu 05.2021
3. https://www.poradnikzdrowie.pl/zdrowie/choroby-zakazne/powiklania-po-grypie-aa-J9nP-99yF-NbLi.html - Data ostatniego dostępu 05.2021
4. https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/grypa/?strona=6#jak-skuteczne-sa-szczepionki-przeciw-grypie - Data ostatniego dostępu 05.2021
5. https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/grypa/?strona=6#jakie-ryzyko-jest-zwiazane-ze-szczepieniem-przeciw-grypie - Data ostatniego dostępu 05.2021
6. https://www.poradnikzdrowie.pl/ - Data ostatniego dostępu 05.2021
7. https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/grypa/?strona=2#jak-powazne-moga-byc-objawy-grypy - Data ostatniego dostępu 05.2021
8. https://szczepienia.pzh.gov.pl/dla-lekarzy/paradoksy-epidemiologiczne/ - Data ostatniego dostępu 05.2021
9. https://medycynatropikalna.pl/choroba/poliomyelitis - Data ostatniego dostępu 05.2021