Warszawa - wolna Polska

1 sierpnia 1944 r. o godz. 17.00 do walki z Niemcami stanęło 25 tysięcy żołnierzy Armii Krajowej oraz innych oddziałów. Mimo przeważających sił niemieckich, mimo wrogiej obojętności Sowietów, słabo uzbrojeni powstańcy przez ponad dwa miesiące ofiarnie walczyli z totalitarną machiną wojenną nazistowskich Niemiec. W trakcie 63 dni walk powstańcom udało się opanować znaczne obszary miasta i zadać wrogowi poważne straty. Niestety, w obliczu decyzji Stalina o wstrzymaniu sowieckiej ofensywy na zachód i braku jakiejkolwiek pomocy ze wschodniego brzegu Wisły, polskie władze zostały zmuszone do podpisania kapitulacji.

Byliśmy wolni

Przez te dwa miesiące Warszawa była wolną Polską z legalnymi władzami, administracją, armią i wszystkimi atrybutami niepodległego państwa. Była ona państwem nowoczesnym i demokratycznym - w ekstremalnych warunkach ciężkiej bitwy miejskiej wydano dwa Dzienniki Ustaw, tworzące ramy prawne dla krajowych władz cywilnych oraz przygotowujące podstawy ustrojowe wolnego państwa po wojnie. W powstańczej Warszawie wychodziło ponad 100 tytułów gazet wszystkich opcji politycznych, zaś kino "Palladium" wyświetlało kroniki filmowe dokumentujące wydarzenia.

Ludność stolicy wybuch Powstania przyjęła z entuzjazmem - po 5 latach okrutnej okupacji miasto było wolne. Na ulicach pojawiły się setki biało-czerwonych flag, z głośników popłynęły polskie pieśni. Warszawscy cywile zdali niezwykle trudny egzamin - wspierali walczących, ale również w sposób niezwykle zdyscyplinowany zorganizowali życie wielkiego miasta - powstały komitety blokowe, kuchnie społeczne, kwitło życie kulturalne i religijne. Warszawiaków z sierpnia i września 1944 r. z pewnością można nazwać społeczeństwem obywatelskim.

Sowiecka zdrada

Niestety, polska wolność była nie w smak dwóm zbrodniczym, totalitarnym reżimom. Hitler na wieść o wybuchu Powstania wydał rozkaz zabicia wszystkich mieszkańców Warszawy oraz zrównania miasta z ziemią. Podejmując tę decyzję zakładał ludobójstwo na około milionie osób. Rozkaz ten początkowo był wypełniany bardzo skrupulatnie przez zbrodnicze jednostki SS Reinefartha i Dirlewangera, podążające przez warszawską Wolę. W ciągu paru dni w wyniku akcji eksterminacyjnej zamordowanych zostało 40 tysięcy cywilów.

Również Stalin uczynił wiele, by Warszawie nie pomóc - wstrzymał ofensywę i nie niepokoił Niemców walczących z powstańcami, mordujących ludzi i burzących miasto. Lotnicze próby pomocy z Zachodu były niezwykle ograniczone, gdyż Sowieci nie zezwolili na lądowanie alianckich samolotów na swoich lotniskach.

Ostatnia próba uratowania niepodległości przyniosła militarną klęskę. Jednak tradycja walki o wolność przetrwała wysiłki propagandy komunistycznej i towarzyszyła Polakom przez cały okres zniewolenia. Do tej tradycji odwoływała się opozycja demokratyczna i olbrzymi społeczny ruch Solidarności. I ostatecznie, po 45 latach, to ona zwyciężyła, gdy w 1989 r. Polska odzyskała niepodległość.