Zwiedzaj polskie zabytki

Najcenniejsze polskie dziedzictwo stanowi 17 obiektów wpisanych na listę UNESCO. Znalazły się na niej:

• 4 historyczne miasta,
• 3 przykłady architektury drewnianej zgrupowane w zespoły sakralne różnych wyznań,
• 2 krajobrazy kulturowe,
• 2 zespoły architektoniczne,
• 3 kopalnie,
• 1 miejsce pamięci,
• 2 dobra przyrodnicze.

Równie cenne obiekty o ponadlokalnym charakterze i wyjątkowym znaczeniu artystycznym i historycznym zostały uznane rozporządzeniem Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej na wniosek Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego za pomniki historii. Obecnie na tej liście znajduje się 117 obiektów. Pochodzą one z różnych epok i cechują się ogromną różnorodnością. Są to krajobrazy kulturowe, układy urbanistyczne i ruralistyczne (wiejskie), zespoły budowlane, dzieła architektury i budownictwa, dzieła budownictwa obronnego, obiekty dziedzictwa przemysłowego, parki i ogrody, cmentarze, miejsca upamiętniające wydarzenia historyczne oraz stanowiska archeologiczne.

Dziedzictwo kulturowe Polski (ok. 70 tys. zabytków architektury wpisanych do rejestru) to w dużej części obszary i obiekty powszechnie znane. Są wśród nich jednak i te mniej rozpoznawalne, niezwykle ciekawe świadectwa małych ojczyzn, wciąż oczekujące na turystów.

Te miasteczka warto odwiedzić                                                                                                                                         

Do mniej odkrytych przez turystów, a szczególnie godnych polecenia miejscowości należą:

• Lanckorona (woj. małopolskie)

Układ urbanistyczny z zamkiem. Miasto lokowane w 1366 r. zachowało pierwotny układ z czworobocznym rynkiem i zwartą zabudową. Malownicze domy drewniane pochodzą głównie z XIX w. Z przedpola i ruin zamku otwiera się rozległy widok na Beskidy z masywem Babiej Góry, Kalwarię Zebrzydowską i – zazwyczaj zamgloną – panoramę Tatr.

• Chochołów (woj. małopolskie)

Malownicza wieś podhalańska, naturalny rezerwat drewnianej architektury, żywy skansen regionalnego budownictwa. Zachowała liczne domy zrębowe z mnogimi detalami ciesielskimi kryte wysokimi gontowymi dachami.

• Romanowo Dolne nad Notecią (woj. wielkopolskie)

Osada olęderska (utworzona przez osadników zamieszkujących tereny dzisiejszej Holandii), która rozwijała się w okresie od XVII do XVIII w. Układ wsi – rozciągającej się na długości 14 km – zachował lokacyjny kształt rzędówki bagiennej usytuowanej na krawędzi doliny rzeki Noteć.

• Ulanów (woj. podkarpackie)

Miasteczko flisackie malowniczo położone na wysokim cyplu w widłach Sanu i Tanwi, lokowane w 1616 r. To niewielki ośrodek rzemieślniczo-handlowy z kwadratowym rynkiem i ortogonalną siatką ulic (czyli ułożonych do siebie prostopadle).

Wyjątkowe obiekty sakralne                        

• Żarnowiec (woj. pomorskie)

Zespół klasztorny cystersek, obecnie benedyktynek. Budowę klasztoru rozpoczęto prawdopodobnie w 1279 r. i kontynuowano w XIV w. Zespół składał się z kościoła oraz przylegających do niego zabudowań klauzury (zamkniętej części), usytuowanych w czworoboku, z kwadratowym wirydarzem (ogrodem) pośrodku.

• Boguszyce (woj. łódzkie)

Drewniany kościół parafialny p.w. św. Stanisława wzniesiono w latach 1550–1553. Wyróżnia go bogata polichromia wnętrza z poł. XVI w. z motywami roślinnymi na stropie i scenami figuralnymi na ścianach.

                                                                                                                          

Zespoły rezydencjonalne i zamki

• Łańcuchów (woj. lubelskie)

Zespół dworski, nietypowy dla regionu dwór w stylu zakopiańskim i zarazem unikatowy w skali kraju przykład zastosowania tego stylu w architekturze murowanej. Zbudowany w latach 1903–1904 wg projektu Stanisława Witkiewicza.

• Brody (woj. lubuskie)

Zespół pałacowo-parkowy wzniesiony ok.1680 r. jako okazała rezydencja z rozległym ogrodem typu francuskiego. W1740 r. majątek wraz zwszystkimi dobrami ziemskimi nabył Heinrich von Brühl, pierwszy minister króla polskiego Augusta III Mocnego. Prace projektowe i planistyczne wykonał Johann Christoph Knöffel – nadworny architekt króla Augusta III.

• Lubostroń (woj. kujawsko- -pomorskie)

Zespół pałacowo-parkowy zbudowany w latach 1795–1800 przez Stanisława Zawadzkiego na zlecenie Fryderyka Skórzewskiego. Obiekt jest najwybitniejszym przykładem rezydencjonalnej architektury klasycystycznej w północnej Polsce. Nawiązujący do palladiańskiej Villi Rotondy (palladianizm to styl w architekturze inspirowany twórczością XVI-w. włoskiego architekta Andrei Palladia), położony na wysoczyźnie pałac otoczony jest wspaniałym parkiem krajobrazowym o niezwykłej kompozycji.

Zabytki techniki

Atrakcyjne do zwiedzania, powiązane często w szlaki dziedzictwa przemysłowego, gdzie organizowane są liczne wydarzenia plenerowe. Tego typu obiekty można znaleźć w woj. śląskim – zespoły dawnych kopalń (Guido w Zabrzu), podziemne wyrobiska górnicze, sztolnie (Królowa Luiza w Zabrzu), elektrownie (elektrownia Huty Królewskiej w Chorzowie), zabytki radiofonii (radiostacja w Gliwicach), wodne szlaki transportowe (Śluzy Kanału Górnośląskiego zwanego Gliwickim) czy reprezentatywne osiedla robotnicze (Nikiszowiec i Giszowiec w Katowicach oraz osiedle robotnicze w Rudzie Śląskiej).

Twierdze i mury obronne

Dużą atrakcją turystyczną są również dawne twierdze, miejskie mury obronne i inne konstrukcje o charakterze militarnym, np. mury miejskie Byczyny (woj. opolskie), gdzie wokół miasta zachował się niemal na pełnym obwodzie mur obronny. Ceglane fortyfikacje wznoszone były od XIV do XVI w., z wykorzystaniem pozostałości XII w. murów kamiennych. Zwiedzając umocnienia Byczyny warto również przejść się ulicami miasta, które zachowało średniowieczny układ ulic i w obrębie którego znajdują się m. in. gotycki kościół (od 1556 r. zbór ewangelicki) czy wzniesiony w 1757 r. w barokowy kościół pw. św. Trójcy.

Założenia ogrodowe

• Park Mużakowski w Łęknicy (woj. lubuskie) i Bad Muskau (Niemcy)

To wybitny przykład architektury ogrodowej o randze światowej. Park założony w I połowie XIX w. jest jednym z największych parków w Europie (ponad 700 ha) podzielonym granicą państwową pomiędzy Polskę i Niemcy na Nysie Łużyckiej.

• Orońsko (woj. mazowieckie)

Dawny folwark idwór, wiejska rezydencja Franciszka Xawerego Christianiego oraz Józefa Brandta, obecnie muzeum malarza oraz siedziba Centrum Rzeźby Polskiej z galerią rzeźb w parku.

Zabytki archeologiczne

Biskupiński gród sprzed ponad 2,5 tys. lat jest pewnie najbardziej znanym w Polsce zabytkiem archeologicznym, ale trzeba wiedzieć, że równie atrakcyjnych obiektów jest w naszym kraju znacznie więcej. Oto kilka przykładów:

• Wicino (woj. lubuskie)

Są tu pozostałości grodziska kultury łużyckiej. Ok. 700 lat przed naszą erą zostało ono zniszczone podczas najazdu scytyjskiego (lud koczowniczy).

• Chotyniec (woj. podkarpackie)

Z tą miejscowością związane jest też odkrycie sprzed kilku lat, które z powodzeniem można nazwać sensacyjnym. W miejscowości znaleziono relikty grodu o powierzchni ok. 40 ha, który zamieszkiwała ludność scytyjska. Byłaby to więc najdalej na zachód wysunięta osada obronna Scytów w Europie.

• Ostrów Lednicki (woj. wielkopolskie)

Obiekt położony na jednej z wysp jeziora Lednica to szczególne miejsce dla historii Polski. Tu pierwsi piastowscy władcy wznieśli jedną ze swych siedzib. Za panowania Mieszka I i Bolesława Chrobrego gród odgrywał w państwie bardzo ważną rolę. Odkryte w kaplicy pałacowej dwa baseny chrzcielne pozwalają przypuszczać, że właśnie tutaj w 966 r. mógł przyjąć chrzest ksią żę Mieszko I lub osoby z jego najbliższego otoczenia.

• Wiślica (woj. świętokrzyskie)

W podziemiach bazyliki mniejszej można podziwiać pozostałości dwóch świątyń romańskich, w tym tzw. płytę orantów z XII w. – jeden z najcenniejszych na świecie przykładów sztuki romańskiej. Dzięki modernizacji Muzeum Archeologicznego w Wiślicy przeprowadzonej w latach 2018–2022 dzięki wsparciu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego m.in. w ramach funduszy unijnych zabytki wiślickie można zwiedzać, korzystając z trasy podziemnej. Powstała też nowa wystawa, na którą składają się do tej pory nieeksponowane obiekty oraz interaktywne widowisko prezentujące pozostałości najstarszej romańskiej architektury.

• Sarnów i Wietrzychowice (woj. kujawsko-pomorskie)

Wyjątkowym zabytkiem archeologicznym są także tzw. grobowce megalityczne znajdujące się na terenie Kujaw, które powstały w młodszej epoce kamienia (3000–2200 lat p.n.e.) i związane były z pochówkami osób o szczególnym statusie w ówczesnych społecznościach. Niezwykle efektowne konstrukcje, które funkcjonowały jako miejsca chowania zmarłych, to zwane potocznie „kręgami gockimi” słynne stanowiska z kręgami kamiennymi i kurhanami. Przetrwały w pomorskich lasach i do dzisiaj są otoczone niezwykłą atmosferą. Najsłynniejsze z nich to Odry, Węsiory i Leśno – wiązane z pobytem Gotów na obszarze dzisiejszego Pomorza.

Szanowni Państwo,

trwają wakacje – czas zasłużonego odpoczynku, ale też wzmożonych wyjazdów turystycznych, często rodzinnych czy towarzyskich. Serdecznie zachęcam, aby w planach tych wyjazdów uwzględnić polskie zabytki, pamiątki naszej historii, materialny dowód bogactwa naszej kultury i tożsamości.

W Polsce mamy 70 tys. zarejestrowanych zabytków, 17 miejsc wpisanych na listę światowego dziedzictwa UNESCO, 117 pomników historii i kilkaset muzeów, z których wiele niedawno przeszło znaczną metamorfozę, wiele nowych też powstało.

W ciągu ostatnich sześciu lat zwiększyliśmy ponad dwukrotnie listę pomników historii. Tylko w tym roku trafił na nią łęczycki Tum – zespół archikolegiaty pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny i św. Aleksego – jedna z najważniejszych świątyń romańskich na ziemiach polskich – oraz zespół klasztorny bernardynów w Radomiu. Pomniki historii to nie tylko budynki. Wielokulturowy podlaski Tykocin został wpisany na listę w 2021 r. jako całe założenie urbanistyczne. Nie można również nie wspomnieć o willi „Milusin” Józefa Piłsudskiego w Sulejówku (wpisanej na listę w 2020 r.). Willa stała się swoistym symbolem polskiej niepodległości. To w tym budynku zapadały kluczowe dla losów naszego państwa decyzje polityczne, a pięknie odrestaurowany dworek należy dziś do kompleksu otwartego w roku 2020 Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku.

W 2019 r. na listę światowego dziedzictwa UNESCO trafił „Krzemionkowski region prehistorycznego górnictwa”. Leżące w woj. świętokrzyskim Krzemionki to znakomity przykład inwencji twórczej prehistorycznego człowieka w dziedzinie wydobycia krzemienia pasiastego do dziś stosowanego do wyrobu biżuterii. Od roku 2022 Muzeum Historyczno-Archeologiczne w Ostrowcu Świętokrzyskim jest współprowadzone przez MKiDN.

Dzięki wsparciu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ostatnich latach wiele obiektów zabytkowych przeszło rewitalizację. Odrestaurowaliśmy m.in. barokowy zespół parkowy w Pelpinie, Oranżerię i Ujeżdżalnię Zamku w Łańcucie, po generalnym remoncie trwającym prawie cztery lata ponownie otworzyliśmy Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie, a z końcem czerwca swoje podwoje otworzyło zupełnie nowe Muzeum Archeologiczne w Wiślicy – Oddział Muzeum Narodowego w Kielcach. Blask odzyskało wiele zabytkowych świątyń, m.in. perła Dolnego Śląska, katedra w Świdnicy, czy bazylika katedralna w Sandomierzu.

Aktywny wypoczynek z zabytkami to również doskonały czas na budowanie kapitału intelektualnego oraz kształtowanie postaw tożsamościowych i patriotycznych wśród młodego pokolenia. Umiłowanie ojczyzny – tej wielkiej i tych małych – zaczyna się przecież od zachwytu jej pięknem, przyrodą, architekturą oraz bogatą historią. Można ją poznawać poprzez bezpośrednie doświadczenie – odwiedzając zabytki czy muzea. W tym celu od sześciu lat realizujemy projekt sieci nowoczesnych muzeów.

U starszego pokolenia często wciąż jeszcze pokutuje stereotyp, że wizycie w muzeum towarzyszy zapach pasty do podłogi starannie polerowanej kapciami, które otrzymali przy wejściu, i groźny wzrok muzealnika mówiący: „Nawet nie próbuj podejść bliżej do tego eksponatu”. Jak bardzo nieaktualny jest to obraz, może zaświadczyć właśnie młodsze pokolenie, które już nie miało okazji zetknąć się z taką rzeczywistością. Dzisiaj muzea opowiadają historię za pomocą artefaktów, technologii cyfrowej, rozszerzonej rzeczywistości, nowocześnie i atrakcyjnie dla każdej grupy odbiorców. Nowe sposoby narracji o niezmiennych wartościach, które budują naszą wrażliwość i tożsamość narodową, są możliwe dzięki wielkiemu nakładowi pracy fascynatów, popularyzatorów kultury, którzy przekładają tę pasję na profesjonalne działania muzealne i edukacyjne. Nie byłoby to także możliwe, gdyby nie bezprecedensowy wzrost nakładów finansowych na kulturę. Dzięki temu możliwa jest instytucjonalizacja naszej tożsamości, dbanie o zachowanie i utrzymanie zabytków, budowa, przebudowa i modernizacja w ostatnim czasie ponad 300 instytucji muzealnych.

Nasza ojczyzna zbudowana jest z małych ojczyzn tworzonych przez pokolenia, które zapisały swoją historię również w zabytkach. Warto wykorzystać czas wakacji na odkrywanie Polski, poznawanie zabytków mniej znanych i nieoczywistych. To miejsca, które są blisko nas.

Zapraszam Państwa na stronę internetową Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, gdzie w ramach akcji „Wakacje z zabytkami” prezentujemy tylko część naszego dziedzictwa. Wierzę, że znajdą tam Państwo inspirację do wielu letnich, a być może nie tylko letnich wypraw, że odkryją Państwo bogactwo polskiej historii.

PARTNEREM MATERIAŁU JEST

Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego