Nie zapominamy o grobach Polaków rozrzuconych po całym świecie. To nasze dziedzictwo narodowe

Instytut, istniejący od roku 2017, jest realizatorem programu „Ochrona polskiego dziedzictwa kulturowego za granicą”. Przeprowadził wiele prac restauratorsko-konserwatorskich związanych z nekropoliami znajdującymi się poza krajem, w których pochowano Polaków. W 2023 r. prace prowadzono na 11 cmentarzach znajdujących się m.in. we Francji, Łotwie i Ukrainie. W tym roku beneficjenci programu dotacyjnego Instytutu Polonika „Polskie dziedzictwo kulturowe za granicą – wolontariat” przeprowadzili prace na 40 cmentarzach położonych w różnych krajach świata. Wolontariusze dotarli nawet do Afryki.

Tam, gdzie pochowano Norwida

Cmentarz Les Champeaux w Montmorency pod Paryżem, nazywany Panteonem Polskiej Emigracji jest miejscem, gdzie znajdują się mogiły wielu znamienitych Polaków - polityków, działaczy społecznych, naukowców, ludzi kultury. Są tam groby m.in.: rodziny Adama Mickiewicza, Cypriana Kamila Norwida, Juliana Ursyna Niemcewicza i Karola Kniaziewicza, Bronisława Piłsudskiego, Olgi Boznańskiej czy Heleny i Alfreda Paderewskich (żony i syna Ignacego Paderewskiego).

Jednym z ważniejszych przedsięwzięć konserwatorskich prowadzonych w tym roku przez Instytut Polonika na tym cmentarzu jest renowacja podwójnego nagrobka Juliana Ursyna Niemcewicza i Karola Kniaziewicza – absolwentów słynnej Szkoły Rycerskiej, związanych z ustanowieniem Konstytucji 3 Maja. Dość skomplikowana realizacja, mająca na celu przywrócenie nagrobka do stanu sprzed poprzednich remontów, zakończy się w listopadzie 2023 r. Renowacje grobów powstańców listopadowych prowadzono także na trzech cmentarzach w Bretanii i Normandii.

Nie tylko Orlęta Lwowskie

Lwowski Cmentarz Łyczakowski to wyjątkowe miejsce dla naszego dziedzictwa kulturowego. Tu specjaliści z Poloniki pracują od pięciu lat. Powszechnie kojarzony jest z młodocianymi obrońcami Lwowa, poległymi w walkach z Ukraińcami w jego miasta (1918-1919). – W tym roku zapoczątkowany został projekt konserwacji kaplicy rodziny Jaworskich. To już czwarta, po kaplicy Barczewskich, Krzyżanowskich i Dunin-Borkowskich tak duża i niezwykle wymagająca realizacja. W tym roku zakończą się także prace przy nagrobku Henryka Mosinga – polskiego lekarza, epidemiologa, współpracownika prof. Rudolfa Weigla w badaniach nad szczepionką przeciw tyfusowi – wyjaśnia Lukrecja Jaszewska.

Mniej znanym ogółowi jest Cmentarz Bazyliański w Krzemieńcu (założony w 1760 r.). Tu prace konserwatorskie prowadzone są od 2018 r. Odrestaurowano 16 grobów. Cmentarz katolicki w Czerniowcach to kolejna ważna nekropolia w Ukrainie. Konserwatorzy z Poloniki pracują tu mimo wojennego zagrożenia. Ze względu na duże znaczenie historyczne oraz wysoką wartość artystyczną znajdujących się tam grobowców, jest to ważne miejsce dla polskiego dziedzictwa kulturowego. Polonika dba nie tylko o groby mniej lub bardziej (dziś) znanych Polaków.

16 985 polskich nagrobków w bazie danych

– Oprócz prac konserwatorskich stricte związanych z nagrobkami Instytut Polonika w tym roku podjął się także przeprowadzenia inwentaryzacji drzewostanu Cmentarza Łyczakowskiego we Lwowie (ok. 40 ha) i cmentarza rzymskokatolickiego w Drohobyczu (2,5 ha). Projekt ma na celu m.in. oznaczenie gatunków drzew, opis ich stanu zdrowotnego, pomiary parametrów dendrologicznych czy opracowanie szczegółowej mapy inwentaryzacji drzew z naniesieniem obiektów na mapę geodezyjną. Te działania związane są z zapewnieniem właściwej opieki nad cennymi zespołami zabytkowymi, którymi są cmentarze we Lwowie i Drohobyczu – podkreśla rzeczniczka prasowa Instytutu. O zachowanie polskich grobów Instytut dba także na litewskich, łotewskich i mołdawskich cmentarzach. Również utrwala świadomość o ich istnieniu dla żyjących w Polsce. Temu służy m.in. portal baza.polonika.pl.

– Integralną częścią portalu jest baza grobów i cmentarzy polskich poza granicami kraju, zawierająca katalog grobów i cmentarzy cywilnych, informacje o osobach pochowanych oraz katalog cmentarzy wojennych za granicą. Tworzenie tego ostatniego katalogu rozpoczęto w latach 90. XX wieku w Radzie Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, a obecnie jest on aktualizowany i rozwijany w Departamencie Dziedzictwa Kulturowego za Granicą i Miejsc Pamięci MKiDN. Obecnie w bazie jest 16 985 kart nagrobków, 42 676 kart osobowych, w tym 19 415 osób spoczywających na 428 cmentarzach wojennych, ale ta liczba stale rośnie – informuje Lukrecja Jaszewska. – Dodatkowo wydaliśmy, w dwóch wersjach językowych – polskiej i ukraińskiej, „Podręcznik do inwentaryzacji polskich cmentarzy i nagrobków poza granicami kraju”, autorstwa prof. Anny Sylwii Czyż i dr. Bartłomieja Gutowskiego), a także przygotowaliśmy serię dziewięciu filmów instruktażowych „Śladami (nie)zapomnianych historii. Vademecum inwentaryzatora cmentarzy” dostępnych online...