Ilu dawców, tylu biorców. Jakoby tylko 11 proc. Polaków nie chce być po śmierci dawcami

Przeszczepia się nerki, wątrobę, serce, płuca i trzustkę. Wykonuje się także przeszczepienia komórek krwiotwórczych, rogówek i innych tkanek (kości, skóra, zastawki serca). Za przeszczepienie uznaje się transfuzję krwi (po raz pierwszy z powodzeniem przeprowadził ją w 1667 r. nadworny lekarz Ludwika XIV). A to dlatego, że krew jest tkanką i ponad jedną trzecią jej objętości stanowią komórki. Materiał do przeszczepienia pobiera się od dawców żywych (nerki, wątroba, szpik kostny, krew) i martwych (przede wszystkim serce i płuca). Pobieranie i przeszczepianie koordynuje (od 1996 r.) Centrum Organizacyjno-Koordynacyjne ds. Transplantacji Poltransplant.

Pobieranie materiału do przeszczepień od dawcy żywego możliwe jest tylko po wyrażeniu przezeń zgody. W Polsce sprzedawanie własnych organów jest zabronione prawem. Jeszcze kilka late temu byli krwiodawcy oddający krew za pieniądze. Teraz to już jest przeszłość. Prawnie transplantolodzy mogą pobierać narządy od dawców martwych, jeśli osoby za życia nie wpisały się do Centralnego Rejestru Sprzeciwów prowadzonego przez Poltransplant. W praktyce pyta się o opinię rodzinę zmarłego (choć w prawie istnieje pojęcie zgody domniemanej). I nierzadko sprzeciwiają się one donacji.

– Wzrost liczby sprzeciwów jest widoczny już od roku 2010. Nie chodzi tu tylko o oświadczenia, które wpływają do bazy danych Poltransplantu. ale także o tzw. autoryzacje pobrania narządów, które mają miejsce w szpitalach. Polega to na tym, że lekarz pyta rodzinę pacjenta, czy nie wyrażał on zastrzeżeń, co do możliwości pobrania organów. Zwróćmy uwagę, że nie pada pytanie o zgodę krewnych na pobranie narządów – co musi nastąpić jedynie w przypadku małoletniego pacjenta. Ale rodzina może wyrazić swoje wątpliwości co do woli zmarłego, a w takim przypadku żaden zespół transplantologiczny nie zdecyduje się na zabieg – wyjaśniał (w Medonecie) psychotransplantolog dr Mateusz Zatorski. Dodajmy, nie wdając się w szczegóły, że czekających na przeszczep jest więcej niż potencjalnych dawców.

– Polska nigdy nie była liderem w Europie pod względem liczby przeszczepień; w Hiszpanii jest ok. 50 dawców na milion mieszkańców, w Polsce zaledwie ok. 13,6. Widać jednak duże zróżnicowanie regionalne: najwięcej dawców jest w województwie zachodniopomorskim, najmniej w podkarpackim i na wschodzie Polski – wskazała (w „Gazecie Lekarskiej”) transplantolog prof. dr hab. n. med. Magdalena Durlik.

Jednak nie tylko niedobór dawców wpływa na polską transplantologię. W maju 2022 r. Najwyższa Izba Kontroli opublikowała krytyczny raport „oo organizacji i finansowaniu przeszczepiania narządów”. Sytuację pogorszyła pandemia SARS-CoV-2/COVID-19. NIK wskazuje, że Narodowy Program Rozwoju Medycyny Transplantacyjnej na lata 2011-2021 był niezrealizowany. „Program zakładał również wzrost liczby przeszczepień narządów od zmarłych dawców o co najmniej 100 proc., a przeszczepień nerki od żywego dawcy o co najmniej 500 proc. w stosunku do liczby tych przeszczepień w 2009 r. Celów tych nie udało się jednak zrealizować. Do 2019 r., czyli ostatniego roku przed wybuchem epidemii, liczba przeszczepień narządów wzrosła zaledwie o 40 proc., a liczba przeszczepień nerki od żywego dawcy o 126 proc.”.

Z przeprowadzonych kilka lat temu badań CBOS wynika, że za transplantacją narządów w Polsce opowiada się 93 proc. Aż 80 proc. dorosłych Polaków zgadza się być po śmierci dawcami. Tylko 11 proc. jest temu przeciwnych. W realu wyniki tych badań nie potwierdzają się.