ADHD - Leczenie wielokierunkowe

Obecnie obowiązują dwie nazwy: wg klasyfikacji Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego - DSM-IV Attention Deficit Hyperactivity Discorder ADHD, czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniem koncentracji uwagi, zaś wg Światowej Organizacji Zdrowia - ICD-10 Hyperkinetic Discorder, czyli zespół hiperkinetyczny. W związku z tym, że częściej używa się nazwy ADHD, w dalszej części będziemy używać tego terminu.

Różnica między klasyfikacjami polega na tym, że w DSM-IV wyróżnia się trzy podtypy: z przewagą koncentracji uwagi, z przewagą nadpobudliwości i impulsywności oraz mieszany.

Podział na podtypy wyjaśnia, dlaczego ADHD częściej rozpoznawane jest u chłopców. U nich przeważa podtyp z nadpobudliwością i impulsywnością, co jest bardziej widoczne i sprawia nam najwięcej problemów. U dziewcząt natomiast dominuje podtyp z zaburzeniem koncentracji uwagi, tzn. że nawet dziecko spokojne, zamyślone, wyłączające się (błądzące w obłokach) może mieć ADHD, ale i odwrotnie - nie każde dziecko biegające jak nakręcone musi mieć ADHD.

Obecnie uważa się, że ADHD jest zaburzeniem uwarunkowanym genetycznie. W latach wcześniejszych brano pod uwagę mikrouszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, alergie na barwniki, konserwanty, cukier, zatrucie ołowiem, czynniki rodzinne. W mózgu osób dotkniętych tym schorzeniem dochodzi do zaburzenia równowagi między dwoma neuroprzekaźnikami - noradrenaliną i dopaminą, co powoduje, że pacjent ma problemy w zakresie hamowania własnych zachowań oraz samokontroli niezbędnej do wykonania każdego działania. Zaburzenie dotyczy trzech sfer: koncentracji uwagi, nadpobudliwości, impulsywności.

Musi ono wystąpić przed 7. rokiem życia, utrzymywać się przez co najmniej 6 miesięcy, w znacznym stopniu upośledzać funkcjonowanie społeczne, zawodowe czy szkolne.

Dziecko z ADHD

Jak możemy krótko scharakteryzować dziecko z ADHD? Ma ono słabą zdolność skoncentrowania się na jakimkolwiek zadaniu, nie potrafi wychwycić z wielu bodźców tego najważniejszego (dla dziecka każdy bodziec jest tak samo ważny - szczekający pies, grający w piłkę koledzy czy zeszyt z matematyki), działając nie przewiduje konsekwencji swojego postępowania, co powoduje, że nie jest w stanie dostosować się do zasad i norm panujących w domu czy w szkole, ale doskonale je zna i chce ich przestrzegać, z tym że mu to nie wychodzi.

Dzieci te są bardziej ruchliwe niż inne, dlatego też w sytuacjach wymagających dłuższego i spokojnego siedzenia, np. w szkole, nie są w stanie wysiedzieć, najczęściej chodzą po klasie, wychodzą do toalety, czegoś szukają w tornistrze, pod ławką. Wyrywają się do odpowiedzi, zanim zostanie zadane pytanie, nie potrafią poczekać na swoją kolej, np. podczas wsiadania do autobusu czy w czasie zajęć sportowych. Stale poszukują kontaktów społecznych, ale nie wiedzą, jak to osiągnąć, co w konsekwencji prowadzi do zaburzeń emocjonalnych. Dzieci z ADHD mają dużo większe trudności niż ich rówieśnicy w osiągnięciu sukcesu szkolnego, sportowego czy zawodowego.

Praca z otoczeniem

Jeżeli już rozpoznamy ADHD, to leczenie powinno być wielokierunkowe, tzn. musi oddziaływać zarówno na dziecko, jak i na jego otoczenie, rodziców, nauczycieli. Zaczynamy od edukacji rodziny dziecka, wyjaśniamy, co to jest za choroba, jak sobie z nią radzić, jak stosować system pochwał i kar, jak stworzyć pewny i bezpieczny system norm i zasad obowiązujący w domu pacjenta.

Musimy uświadomić rodzicom, że objawy ADHD nie są winą dziecka, rodziny czy nauczycieli, że trwają latami, że nie można metodami terapeutycznymi doprowadzić do ich zniknięcia objawów, można natomiast poprawić funkcjonowanie dziecka pomimo ich obecności.

Psychoterapia zwykle ukierunkowana jest na zaburzenia towarzyszące nadpobudliwości. Terapia rodzinna - jeżeli funkcjonowanie rodziny jest zaburzone, terapia indywidualna czy grupowa ma przeciwdziałać niskiej samoocenie i problemom z akceptacją w grupie rówieśniczej. W trakcie diagnozowania pacjenta powinniśmy zasięgnąć opinii nauczyciela, pedagoga szkolnego. Pacjent powinien mieć wykonane badanie psychologiczne, pozwalające ocenić jego możliwości intelektualne. Jeżeli jest to możliwe, badanie powinno być wykonane w poradni psychologiczno-pedagogicznej.

Czas na leki

Ostatnim elementem leczenia jest farmakoterapia. Jeżeli dotychczasowy proces terapeutyczny nie przyniósł efektu, do leczenia włączamy psychostymulanty. Najlepiej przebadanym na rynku lekiem psychostymulującym jest metylofenidat. To lek pierwszego rzutu w terapii ADHD. Leczy skutecznie główne objawy i podtypy ADHD, poprawia funkcjonowanie w szkole, w środowisku rodzinnym i pozaszkolnym. Na rynku mamy preparaty o działaniu 12-, 8- i 4-godzinnym. Wybór właściwego zależy od wieku dziecka, skuteczności leczenia.

Oczywiście leki nie wyleczą z nadpobudliwości. Zmniejszą jednak jej objawy w czasie, gdy są podawane. Konieczne jest przerywanie farmakoterapii na jakiś czas, np. na okres wakacji czy ferii świątecznych, aby ocenić, czy jest ona nadal skuteczna. Cały czas musimy pamiętać, że leki nie zastąpią wychowania, nauczania. Mają je tylko ułatwić.

W związku z tym, że leki te są wypisywane na różową receptę, rodzice często pytają, czy są bezpieczne i czy nie uzależniają. Dotychczasowe badania pokazały, że stosowanie ich jest bezpieczne. Leki zarejestrowane są z przeznaczeniem dla pacjentów od 6. do 18. roku życia. Nie udowodniono, aby ich stosowanie zwiększyło ryzyko uzależnienia się od środków psychoaktywnych w wieku dorosłym.

Ważne słowa

Dopamina - istotny katecholaminowy neuroprzekaźnik syntezowany i uwalniany przez dopaminergiczne neurony ośrodkowego układu nerwowego.

Dysgrafia - częściowa lub całkowita utrata umiejętności pisania spowodowana mikrouszkodzeniami ośrodkowego układu nerwowego lub zaburzeniami ośrodkowych funkcji wzrokowych i słuchowych.

Dyskalkulia rozwojowa - zaburzenie zdolności matematycznych mające swoje źródło w genetycznych nieprawidłowościach tych części mózgu, które są bezpośrednim podłożem dojrzewania zdolności matematycznych zgodnie z wiekiem.

Dysleksja - zaburzenie manifestujące się trudnościami w nauce czytania i pisania przy stosowaniu standardowych metod nauczania i inteligencji na poziomie co najmniej przeciętnym oraz sprzyjających warunkach społeczno-kulturowych.

Ergoterapia - rodzaj psychoterapii, forma terapii wykorzystująca różne rodzaje pracy i rekreacji jako środki terapeutyczne. Ergoterapia towarzyszy, wspiera, uzdalnia i usprawnia ludzi w każdym wieku, którzy mają trudności w wykonywaniu codziennych czynności, nie radzą sobie ze swoimi ograniczeniami i muszą liczyć na pomoc osób drugich.

Fobia - zaburzenie nerwicowe, którego objawem osiowym jest uporczywy lęk przed różnymi określonymi sytuacjami, zjawiskami lub przedmiotami, związany z unikaniem sytuacji wywołujących go i utrudnieniem funkcjonowania w społeczeństwie. Fobie wywołane są przez pewne sytuacje lub obiekty zewnętrzne wobec osoby przeżywającej lęk, które obiektywnie nie są niebezpieczne. Cierpi na nie około 10 proc. ludzkości.

Lateralizacja - inaczej "stronność" - asymetria czynnościowa prawej i lewej strony ciała ludzkiego, która wynika z różnic w budowie i funkcjach obu półkul mózgowych. Wyraża się np. większą sprawnością ruchową prawych kończyn od lewych, a także rejestrowaniem przez mózg większej liczby bodźców zmysłowych z prawej strony ciała.

Logopeda - zawód zajmujący się badaniami w zakresie diagnozy stanu rozwoju mowy i terapii zaburzeń komunikacji człowieka na różnych etapach rozwoju.

Neurobiologia - wszystkie dziedziny nauki, które w jakikolwiek sposób zajmują się badaniem układu nerwowego.

Neuroprzekaźnik - związek chemiczny, którego cząsteczki przenoszą sygnały między neuronami (komórkami nerwowymi) poprzez synapsy, a także z komórek nerwowych do mięśniowych lub gruczołowych.

Noradrenalina - hormon, neuroprzekaźnik wydzielany w części rdzeniowej nadnerczy, zwykle razem z adrenaliną w sytuacjach powodujących stres.

Patofizjologia - dział fizjologii i jednocześnie patologii zajmujący się badaniem zmian i zaburzeń w pracy komórek, narządów i układów (pokarmowego, nerwowego, limfatycznego itd.) organizmu będącego wynikiem choroby.