Leki bez recepty tylko z apteki? Niekoniecznie, ale jeśli z kiosku, to tylko w małych dawkach

– Samoleczenie w Polsce jest napędzane przez ogromny problem z dostępem do lekarzy – tłumaczy Krzysztof Łanda, lekarz, b. wiceminister zdrowia i jeden z autorów raportu „Pozaapteczny obrót lekami OTC: bezpieczeństwo, prawo, ekonomia i oczekiwania pacjenta”. – Jeżeli mamy czekać tydzień, miesiąc lub nawet kilka lat na niektóre świadczenia zdrowotne, to trudno sobie wyobrazić, że pacjenci w sytuacjach nagłych będą szukali porady lekarza. Są zniechęceni kolejkami i po prostu nie mają wyjścia. Sięgają do internetu, szukają, w co się mogą zaopatrzyć. Padają przy tym często ofiarą reklamy, po czym idą do apteki czy sklepu i próbują sobie sami pomóc…

Udział rynku OTC w całkowitym rynku leków w Polsce wynosi 54 proc. (w Czechach – 26 proc.), przy czym łączna wartość obrotu takimi lekami w aptecznym kanale dystrybucji wyniosła (w 2021 r.) ok. 8,82 mld zł brutto, a w stacjonarnym obrocie poozaaptecznym – 450 mln zł brutto. Te wyroby medyczne są szeroko dostępne i przeznaczone do stosowania w najczęściej występujących dolegliwościach. Można je kupić w aptekach i w sklepach spożywczych. Zawierają one substancje aktywne uznawane za relatywnie bezpieczne, jeśli stosuje się je ściśle według wskazań.

W UE, gdzie kształtowanie krajowych przepisów dyrektywami jest powszechne, akurat w przypadku określenia miejsca sprzedaży leków państwa członkowskie mają wolność wyboru. W większości jednak od dystrybucji leków (tak receptowych jak i OTC) są apteki, a nie sklepy spożywcze czy monopolowe. Całkowity zakaz obrotu pozaptecznego obowiązuje w 13 państwach UE (m.in. Austrii, Francji i na Słowacji). Tak liberalne przepisy, jak w Polsce w tej materii, obowiązują w Europie jeszcze tylko w Wielkiej Brytanii.

– Możemy mieć lepszy system i zdrowsze społeczeństwo. Nie walczymy z samoleczeniem i nie postulujemy wycofania możliwości sprzedaży leków bez recepty poza aptekami. Chodzi o umożliwienie samoleczenia, gdy jest ono konieczne, ale nie o zastępowanie porady lekarza czy farmaceuty w przypadku przewlekłych stanów chorobowych. Samoleczenie może stanowić szansę na poprawę zdrowia i zmniejszać koszty opieki zdrowotnej, jednak potrzebne są mądre regulacje minimalizujące ryzyka zdrowotne z nim związane – podkreśla dr Łanda.

Zdaniem autorów dokumentu bezpieczeństwo samoleczenia można zwiększyć, a najważniejsze byłby następujące rozwiązania:

• w sklepach ogólnodostępnych sprzedawane będą wyłącznie leki określonych kategorii, związane z pomocą doraźną, czyli leki: przeciwbólowe, przeciwgorączkowe, antywirusowe, antyhistaminowe, nikotynowa terapia zastępcza, leki na przeziębienie, na ból gardła, na katar, na nadkwasotę żołądka, przeciwgrzybicze, antyseptyki, przeciwbiegunkowe;

• poza aptekami będzie można kupić wyłącznie leki w małych opakowaniach, czyli na dwa dni terapii w maksymalnych dawkach dobowych;

• każdy punkt niebędący apteką, który prowadzi obrót lekami, powinien zgłosić to do Głównego Inspektora Farmaceutycznego.

Raportujący uważają, że należałoby wprowadzić zakaz sprzedaży w obrocie pozaaptecznym leków osobom, które nie ukończyły 16. r. życia. Takie ograniczenia są konieczne, dla… zdrowia samoleczących się. – Jeśli w obrocie pozaaptecznym dostępne będą tylko preparaty do „leczenia” doraźnego, w małych opakowaniach, to szansa na to, że pacjent w końcu trafi pod opiekę lekarza czy farmaceuty rośnie – tłumaczy Paweł Bernat, prezes Stowarzyszenia Leki Tylko z Apteki.

Trzeba jednak podkreślić, że o ile obrót lekami OTC np. w sieciach dyskontowych, stanowi niewielką część przychodów, o tyle jest to istotne ich źródło w aptekach. Respondenci badań przytaczanych w raporcie decydujący się na zakup leków w innym miejscu niż apteka, najczęściej wybierają supermarkety – ok. 80 proc., stacje benzynowe – 27 proc., zakup leków przez internet – ok. 17,5 proc. oraz kioski – ok. 10 proc.