Półpasiec: choroba, która czai się w Twoim organizmie

Półpasiec jest chorobą wywoływaną przez ten sam wirus, który powoduje ospę wietrzną (ang. Varicella Zoster Virus – VZV, wirus ospy wietrznej i półpaśca). Po przechorowaniu ospy wietrznej wirus VZV nie jest eliminowany z organizmu i pozostaje w nim w formie uśpionej w zwojach czuciowych układu nerwowego.  Na półpasiec zachorować może każda osoba, która wcześniej chorowała na ospę wietrzną, niezależnie od tego, kiedy doszło do zakażenia VZV i jak ciężki był przebieg ospy wietrznej. Ospa wietrzna to choroba bardzo zaraźliwa. Szacuje się, że około 99,5% populacji po 40. roku życia przebyło ospę wietrzną i potencjalnie może zachorować na półpasiec.¹

Do reaktywacji wirusa VZV i zachorowania na półpasiec dochodzi zwykle w momencie osłabienia układu odpornościowego. Ryzyko zachorowania zwiększa się wraz z wiekiem, szczególnie po ukończeniu 50. roku życia. Szacuje się, że 1 na 3 osoby zachoruje na półpasiec.² Po 85. roku życia ryzyko wynosi aż 50%.³ Zwiększone ryzyko zachorowania na półpasiec może wynikać także z współistniejących chorób niekorzystnie wpływających na odporność lub przyjmowania leków immunosupresyjnych.¹

Przechorowanie półpaśca nie chroni przed nawrotem choroby. Badania wskazują że do 10% osób w populacji ogólnej miało nawrót półpaśca, w ciągu 10 lat od pierwszego zachorowania.¹⁰

Przebieg i postacie choroby

W przebiegu półpaśca pojawia się charakterystyczna wysypka skórna, zwykle po jednej stronie ciała (stąd nazwa „półpasiec”). W ponad 50% przypadków wysypka zlokalizowana jest na klatce piersiowej.⁴ Obejmuje ona najczęściej obszar jednego lub dwóch sąsiednich dermatomów, czyli obszarów unerwionych przez jeden korzeń rdzeniowy. Wysypka, początkowo rumieniowo-plamista, zmienia się w grudkowo-pęcherzykową. Pęcherzyki wypełnione płynem surowiczym pękają, pozostawiając bolesne nadżerki, pokrywające się strupkami. Po 3-4 tygodniach strupki odpadają, często pozostawiając blizny. Wysypce towarzyszy świąd i ból.¹

Półpasiec może przebiegać także w innych postaciach. Szacuje się, że nawet do 25% przypadków półpaśca to postać oczna.⁵ Jest to stan potencjalnie zagrażający wzrokowi. Półpasiec uszny to postać choroby w przebiegu której obserwuje się pęcherzyki na małżowinie usznej i w kanale słuchowym, ból ucha, osłabienie lub utratę słuchu, zawroty głowy oraz porażenie nerwu twarzowego. U osób z osłabionym układem odpornościowym może dojść do uogólnionej postaci półpaśca, która charakteryzuje się zmianami rozsianymi przypominającymi ospę wietrzną.⁶

W przypadku podejrzenia półpaśca wskazana jest jak najszybsza wizyta u lekarza i podjęcie odpowiedniego leczenia. W przypadku wystąpienia wysypki na twarzy, a także u osób starszych, jak również mających choroby współistniejące, może być konieczny pobyt w szpitalu.¹

Ból w przebiegu półpaśca

Dolegliwości bólowe zwykle o kilka dni poprzedzają pojawienie się zmian na skórze, ale mogą wystąpić równocześnie z nimi. Niektórzy pacjenci oprócz bólu odczuwają drętwienie lub mrowienie. Pacjenci najczęściej opisują ból połpaścowy jako: palący, piekący, pulsujący lub ostry, strzelający, „jak dźganie nożem” lub „jak rażenie prądem”. Ból ma zwykle duże natężenie i najczęściej nasila się w godzinach wieczornych oraz w nocy. Dolegliwości bólowe towarzyszą wykwitom zwykle przez cały okres ich utrzymywania się na skórze. ⁷ Wypowiedzi pacjentów chorujących na półpasiec wskazują, że ból to dokuczliwy i ciężki objaw, który dominował i w największym stopniu wpływał na obniżenie jakość ich życia.⁸

Neuralgia popółpaścowa

Utrzymywanie się dolegliwości bólowych powyżej 3 miesięcy w obszarze zagojonych półpaścowych zmian skórnych świadczy o przejściu bólu w postać przewlekłą o typie neuralgii popółpaścowej. Ból ten ma charakter piekąco-palący, parzący, kłujący, przeszywający, strzelający lub pulsujący. Ból może mieć charakter stały lub napadowy. Przebiega z zaostrzeniami spowodowanymi przez zimną deszczową pogodę i stres. Zwykle nasila się w godzinach wieczornych i w nocy.⁸

Neuralgia popółpaścowa może wystąpić nawet u 30% pacjentów, którzy chorowali na półpasiec.⁹ Czynnikami zwiększającymi ryzyko wystąpienia neuralgii popółpaścowej są: wiek, płeć żeńska, silny ból przed pojawieniem się wysypki, lokalizacja w obrębie nerwu ocznego, zajęcie dermatomów, które ze sobą nie sąsiadują, cukrzyca, choroba nowotworowa lub inne schorzenia osłabiające odporność oraz bardzo ciężki przebieg ostrej fazy choroby z dużym natężeniem bólu i zajęciem większej liczby dermatomów. Zdarzają się przypadki rozwoju neuralgii także po bardzo łagodnym przebiegu półpaśca. Ból może ustąpić samoistnie w ciągu kilku miesięcy, jednak u części chorych utrzymuje się latami i trwa do końca życia.^7,8

Neuralgia popółpaścowa jest niezwykle trudna do leczenia, a całkowite ustąpienie objawów jest rzadkie. Znaczna liczba chorych osiąga jedynie tymczasowe lub umiarkowane zmniejszenie nasilenia objawów.⁸

Zapobieganie półpaścowi – szczepienia ochronne

Jedynym sposobem na zmniejszenie ryzyka wystąpienia półpaśca i towarzyszącego mu długotrwałego zespołu bólowego, który może być następstwem półpaśca są szczepienia ochronne.¹ Szczepienie przeciw półpaścowi jest rekomendowane przez medyczne towarzystwa naukowe, m.in. przez Polskie Towarzystwo Wakcynologii, Polskie Towarzystwo Medycyny Rodzinnej, Polskie Towarzystwo Dermatologiczne, Polskie Towarzystwo Badania Bólu, Polskie Towarzystwo Neurologiczne. Szczepienie przeciw półpaścowi jest zalecane przez Program Szczepień Ochronnych w Polsce.^11,12

Wg danych opublikowanych na portalu informacyjnym e-zdrowie, w Polsce w roku 2023 ponad 128 tysięcy osób chorowało na półpasiec. ¹⁴

Referencje:

1. Ernest Kuchar: Półpasiec – objawy, przyczyny, powikłania, leczenie, https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-wirusowe/158210,polpasiec-objawy-przyczyny-powiklania-leczenie [dostęp: luty 2025]

2. CDC About Shingles (Herpes Zoster). https://www.cdc.gov/shingles/about/index.html [dostęp: luty 2025]

3. Maria Magdalena Bujnowska-Fedak, Paulina Węgierek, Pacjent z półpaścem w praktyce lekarza rodzinnego, https://journals.viamedica.pl/forum_medycyny_rodzinnej/article/view/57597 [dostęp: luty 2025]

4. Carbone V i wsp. Herpes zoster of the trigeminal nerve: a case report and review of the literature. Minerwa Stomatol 2004; 53:49–59

5. Harpaz R. i wsp. Prevention of Herpes Zoster Recommendations of the Advisory Committee on Immunization Practices (ACIP) MMWR, Vol. 57 / RR-5, June 6, 2008.

6. Zajkowska J. Przebieg kliniczny półpaśca i ryzyko powikłań. Medycyna po Dyplomie. Medical Tribune Polska, maj 2024.

7. Malec – Milewska M. Neuralgia popółpaścowa. Medycyna Paliatywna w Praktyce 2012; 6, 1: 28–37

8. Malec – Milewska M. i wsp. Raport „Półpasiec oczami pacjentów. Zapobieganie – leczenie – profilaktyka”, https://www.mzdrowie.pl/wp-content/uploads/2024/02/01-polpasiec-2024-www.pdf

9. Kawai K i wsp. Systematic review of incidence and complications of herpes zoster: towards a global perspective BMJ Open. 2014 Jun;4(6):e004833.

10. Parikh P i wsp. Herpes Zoster Recurrence: A Narrative Review of the Literature. Dermatol Ther 2024; 14:569–592.

11. Kuchar E i wsp. Szczepienia przeciw półpaścowi. Zalecenia grupy ekspertów Polskiego Towarzystwa Wakcynologii, Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej, Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego, Polskiego Towarzystwa Badania Bólu i Polskiego Towarzystwa Neurologicznego. Medycyna Praktyczna 5/2023. Zalecenia dotyczące szczepienia przeciwko półpaścowi - Półpasiec - Wytyczne - Artykuły i wytyczne - Szczepienia - Medycyna Praktyczna dla lekarzy [dostęp: luty 2025]

12. Program Szczepień Ochronnych na rok 2025. https://www.gov.pl/web/zdrowie/program-szczepien-ochronnych-pso- [dostęp: luty 2025]

13. Obwieszczenie Ministra Zdrowia z dnia 18 grudnia 2024 r. w sprawie wykazu refundowanych leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych na 1 stycznia 2025 r. www.gov.pl [dostęp: luty 2025]

14. Zaburzenia psychiczne związane z połogiem oraz półpasiec i nerwobóle po przebytym półpaścu [Internet]. Warszawa: Centrum e-Zdrowia; 2024 Zaburzenia psychiczne związane z połogiem oraz półpasiec i nerwobóle po półpaścu - ezdrowie.gov.pl [dostęp: luty 2025]

Wszystkie działania niepożądane produktów leczniczych należy zgłaszać do Departamentu Monitorowania Niepożądanych Działań Produktów Leczniczych Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, Al. Jerozolimskie 181C, 02-222 Warszawa, tel. (22) 492-13-01, fax (22) 492-13-09, zgodnie z zasadami monitorowani bezpieczeństwa produktów leczniczych lub do podmiotu odpowiedzialnego za produkt, którego zgłoszenie dotyczy. Formularz zgłoszenia niepożądanego działania produktu leczniczego dostępny jest na stronie Urzędu www.urpl.gov.pl.

Szczepienie, podobnie jak podanie leku, może wiązać się z wystąpieniem działań niepożądanych. Treści zamieszczone w materiale mają wyłącznie charakter informacyjny, nie mogą być traktowane jako forma konsultacji medycznej i nie mogą zastąpić konsultacji lekarza, do którego należy ostateczna decyzja o sposobie i zakresie stosowanego leczenia.

GSK Commercial Sp. z o.o., ul. Rzymowskiego 53, 02 - 697 Warszawa, tel.: 22 576 90 00, fax: 22 576 90 01, pl.gsk.com,

NP-PL-HZU-PRSR-250001, luty 2025